Mάρω Βαμβουνάκη

Η Λυγία γίνεται σήμερα 72 χρονών. Τα κατάφερε μια χαρά στη ζωή της. Κόρη του απαράβλητου, επιτυχημένου, διανοούμενου, δίκαιου επιχειρηματία αλλά και αριστερών φρονημάτων, Αδριανού Σοφού, τον λάτρεψε, τον ανταγωνίστηκε, του έμοιασε και ανέλαβε μετά το θάνατό του τις επιχειρήσεις του. Οξυδερκής και πολύ όμορφη η ίδια, στα 72 συνεχίζει να εργάζεται με ζήλο και να απολαμβάνει την ευμάρεια που της έτυχε.

Αυτή λοιπόν την ημέρα των γενεθλίων της, με την οποία αρχίζει το καταπληκτικό βιβλίο της η Μάρω Βαμβουνάκη, δέχεται αναπάντεχα την επίσκεψη του Αλέκου Ροδόπουλου και του Άγη Σταύρου, συμφοιτητών και εραστών της, τους οποίους είχε να συναντήσει από τα φοιτητικά τους χρόνια.

Την πιέζουν να γιορτάσουν τα γενέθλιά της, οι τρεις τους, το βράδυ εκείνο και καταφεύγουν σε εστιατόριο πολυτελούς ξενοδοχείου στο δρόμο προς το Σούνιο κλεισμένο αποκλειστικά γι αυτούς. Εδώ αρχίζουν οι μνήμες, τα συναισθήματα και οι σκέψεις. Η Λυγία σκέφτεται, σκέφτεται πολύ όπως πάντα και ψάχνει να βρει από πού πηγάζει ο θυμός της για τους δύο τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους αλλά καθόλα ίδιους μετά από πενήντα χρόνια εραστές της, που τους είχε απορρίψει και τους δυο. "Οι άνθρωποι" λέει "απαιτούν την αγάπη σου και σπάνια συναισθάνονται πως οι ίδιοι οφείλουν να στην εμπνέουν."

"Στράφηκε και τον κοίταξε· την κοιτούσε. Το βλέμμα του ήταν σχεδόν ίδιο με το βλέμμα του νεαρού φοιτητή όταν την κοίταζε τον πρώτο καιρό της γνωριμίας τους στα έδρανα του αμφιθεάτρου. Πίσω από τις πολλές σημερινές ρυτίδες του, πίσω από τη θλίψη του κρεμασμένου δέρματος, την κοίταζε περίπου με το ίδιο βλέμμα. Ξαφνικά ένιωσε μια μικρή συγκίνηση να της τσιμπάει το στομάχι. Όχι συγκίνηση για τον Άγη, αλλά από νοσταλγία για τη νιότη της. Για εκείνο που εκείνη ήταν όταν εκείνος την κοιτούσε όπως την κοιτούσε τώρα."

Και είναι και ο ξάδερφος του Αλέκου, ο Νικηφόρος. Τον συνάντησε για λίγες ώρες τότε, πριν 50 χρόνια. Αυτός που της χάρισε το ηλιοβασίλεμα ψηλά από τα Πιέρια και την έκανε να σκεφτεί "Οι άνθρωποι που συγγενεύουν γνωρίζονται ή αναγνωρίζονται;" Γιατί αυτή όταν τον είδε τον αναγνώρισε ως την αδερφή ψυχή, όμως τι ήταν αυτό που την έκανε να φύγει από δίπλα του;

Τη Μάρω Βαμβουνάκη δεν τη γνωρίζω καλά ως συγγραφέα αλλά ομολογώ ότι απόλαυσα τόσο πολύ το βιβλίο της, που θα συνεχίσω με το επόμενο δικό της.

Irvin Yalom

IRVIN YALOM

ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΣΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ

 ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΤΟΥΣ

Ο 83χρονος σήμερα Αμερικανός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Ίρβιν Γιάλομ είναι γνωστός παγκοσμίως-για μερικούς περισσότερο απ’ όσο θάπρεπε- όχι τόσο από το βασικότερο έργο του με τίτλο « Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία»   “Existential Psychotherapy “ (1980) και τις άλλες αξιόλογες επιστημονικές του μελέτες όπως “The Theory and Practice of Group Psychotherapy” (1970),  αλλά κυρίως από τις ιστορίες και τα μυθιστορήματά του, τα οποία αφορούν σε ιστορικά δικών του «ασθενών». Το ενδιαφέρον θέμα αφ’ εαυτό, αλλά και ο σαγηνευτικός τρόπος που αφηγείται τις ιστορίες του, τον έκαναν δημοφιλή στο αναγνωστικό κοινό παγκοσμίως και ειδικά στην Ελλάδα, την οποία έχει επισκεφτεί και όπου έχει δώσει διαλέξεις κατά καιρούς.

Το συγκεκριμένο βιβλίο που παρουσιάζουμε εδώ, το έγραψε το 2001 και όπως αναφέρει στο εξώφυλλο απευθύνεται στους μελλοντικούς θεραπευτές. Εγώ θα πρόσθετα « και όχι μόνο». Ο αναγνώστης που δεν έχει σπουδάσει ψυχολογία ή ψυχιατρική ή κάτι παρόμοιο έχει πολλά να κερδίσει-έστω κοιτάζοντας από την κλειδαρότρυπα- και ειδικά αν ανήκει σε συναφή επαγγέλματα όπως δάσκαλος, καθηγητής, ηθοποιός κλπ.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε πολύ μικρά κεφάλαια, κάτι πολύ πρακτικό και επωφελές, που σε γλυτώνει από περιττές πολυλογίες και δυσνόητους επιστημονικούς όρους. Εξ άλλου αυτό είναι και το χάρισμα-ένα από τα πολλά- του Yalom, η συνοπτικότητα και ταυτόχρονα η λογοτεχνική γλαφυρότητα ακόμα και σ’ αυτό το μη λογοτεχνικό έργο του.

Θαυμαστής του Freud  σε πολλά θέματα- « Ο Φρόυντ δεν είχε πάντα άδικο»- χρησιμοποιεί κι αυτός συχνά ιστορίες για να πει αυτά που θέλει. Γεμάτος αγάπη, τη διδάσκει και στους μελλοντικούς θεραπευτές. Γνωρίζει ότι η ψυχανάλυση απαιτεί πολύ χρόνο και χρήμα από την πλευρά του θεραπευόμενου αλλά και πώς να λύσει το πρόβλημα αυτό; Πώς να ξεμπερδέψεις τα κουβάρια της ψυχής σε 20-30 συνεδρίες; Το ταξίδι προς την αυτογνωσία και την ηρεμία του ανθρώπου απαιτεί συνήθως πολύ χρόνο.

Στην εισαγωγή του, αναφέρεται στο θέμα του θανάτου. Γράφει ότι ο καθένας μας αρνείται το θέμα του θανάτου για τον εαυτό του, εξ αιτίας της εσφαλμένης πεποίθησης ότι εμείς είμαστε κάτι διαφορετικό από τους άλλους ανθρώπους και αυτή η βιολογική αναγκαιότητα δεν αφορά εμάς.

Στη συνέχεια θίγει θέματα όπως η ενσυναίσθηση, ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, η σημασία των ονείρων στη θεραπεία, η αυτοαποκάλυψη του θεραπευόμενου και πώς να την ενθαρρύνει ο θεραπευτής, η ελευθερία και η ευθύνη της, οι αποφάσεις μας και η σημασία τους στη ζωή μας, το άγχος και ένα σωρό άλλα θέματα, τα οποία αναπτύσσονται σε μικρά αλλά σημαντικά κεφάλαια.

Να μερικά αποσπάσματα:

• ·         «Όταν βλέπω ασθενείς σε ομαδική θεραπεία,  δουλεύω χρησιμοποιώντας ένα διαπροσωπικό πλαίσιο αναφοράς και ακολουθώ την υπόθεση, ότι οι ασθενείς φτάνουν σε απόγνωση λόγω της ανικανότητας τους να αναπτύξουν και να διατηρήσουν ικανοποιητικές διαπροσωπικές σχέσεις.

Όταν όμως λειτουργώ σ’ ένα υπαρξιακό πλαίσιο αναφοράς (ατομική θεραπεία) ακολουθώ την υπόθεση: οι ασθενείς φτάνουν σε απόγνωση ως αποτέλεσμα της αναμέτρησής τους με σκληρά δεδομένα της ανθρώπινης μοίρας-με δεδομένα της ζωής.»

• ·         « Όλοι μας- κι όταν λέω όλοι, εννοώ τόσο οι θεραπευτές όσο και οι θεραπευόμενοι- είναι μοιραίο να βιώσουμε όχι μόνο τη χαρά της ζωής αλλά και το αναπόφευκτο σκοτάδι της: την απομυθοποίηση, τα γηρατειά, την αρρώστια, τη μοναξιά, την απώλεια, την έλλειψη νοήματος, τις οδυνηρές αποφάσεις και το θάνατο. Κανείς δεν έχει διατυπώσει τα πράγματα πιο καθαρά και πιο ωμά από τον Γερμανό φιλόσοφο Arthur Schopenhauer:

Στη νεαρή μας ηλικία, καθώς φανταζόμαστε τη ζωή μας που έρχεται, είμαστε σαν παιδιά σ’ ένα θέατρο, πριν σηκωθεί η αυλαία, που κάθονται ενθουσιασμένα και περιμένουν ανυπόμονα ν’ αρχίσει το έργο. Είναι ευτύχημα που δεν γνωρίζουμε τι πρόκειται να συμβεί στην πραγματικότητα. Αν μπορούσαμε να το προβλέψουμε, τότε κάποιες φορές τα παιδιά αυτά θα έμοιαζαν με φυλακισμένους, καταδικασμένους όχι στο θάνατο αλλά στη ζωή. Και προς το παρόν χωρίς επίγνωση του τι σημαίνει αυτή η καταδίκη τους.

Παρόλο που η θέση του Σοπενάουερ χρωματίζεται έντονα από την προσωπική του δυστυχία, είναι δύσκολο να ν’ αρνηθούμε ότι η απόγνωση είναι εγγενής στη ζωή κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου.»

• ·         «Τι θυμούνται οι θεραπευόμενοι,  όταν κοιτούν προς τα πίσω,  από την εμπειρία τους στην ψυχοθεραπεία; Απάντηση: όχι την επίγνωση που απέκτησαν, όχι τις ερμηνείες του θεραπευτή τους. Πιο συχνά θυμούνται τα θετικά και υποστηρικτικά του λόγια.» Μήπως δε θα ίσχυε η ίδια απάντηση αν στην ερώτηση αντικαθιστούσαμε το «θεραπευόμενοι» με τη λέξη «μαθητές» και το «στην ψυχοθεραπεία» με το «στο σχολείο»;

• ·         «Η ενσυναίσθηση (empathy) είναι η ικανότητα να συντονίζεσαι συναισθηματικά και νοητικά με τον άλλο χωρίς να ταυτίζεσαι μαζί του.»

• ·         Αλλού αναφέρει,  όταν διατυπώνετε τις παρατηρήσεις σας για την συμπεριφορά κάποιου, προσέχετε να αποφεύγετε τις αναφορές στο τι προσπαθεί να κάνει ή να δείξει και εστιάστε στα δικά σας συναισθήματα –που δεν μπορεί να τα αμφισβητήσει- τότε είναι λιγότερο πιθανό να πάρει ο άλλος αμυντική θέση. Να αναφέρεστε  στη συμπεριφορά που βλέπετε - χωρίς εικασίες - και στα συναισθήματα που νοιώθετε εξ αιτίας της.

• ·         «Να θυμάστε ότι οι ανησυχίες για το θάνατο εμφανίζονται συχνά με σεξουαλική μεταμφίεση. Το σεξ είναι το μεγάλο όπλο που εξουδετερώνει το θάνατο.»

• ·         «Μιλήστε για το νόημα της ζωής.

Εμείς οι άνθρωποι φαίνεται πως είμαστε πλασμένοι ν’ αναζητούμε τη σημασία, ενώ έχουμε την ατυχία να είμαστε ριγμένοι μέσα σ’ έναν κόσμο κενό από εγγενές νόημα.»

Θα μπορούσα να συνεχίσω πολύ ακόμα,  αλλά νομίζω ότι τα αποσπάσματα δεν βοηθούν πολύ στο να καταλάβουμε ένα βιβλίο. Μόνο παίρνουμε μια ιδέα κι ελπίζω αυτό να έχει επιτευχθεί.

Penelope Fitzgerald

Την συνάντησα τυχαία στο Internet και διάβασα τρία έργα της συγκεντρωμένα σ’ έναν τόμο:

 

       The Bookshop,

            The Gate of Angels and 

            The Blue Flower. 

Η Penelope Fitzgerald γεννήθηκε το 1916 στο Lincoln της Αγγλίας και πέθανε το 2000. Θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες συγγραφείς του 20^ου αιώνα. Κόρη του Edmund Knox, εκδότη του εβδομαδιαίου περιοδικού Punch.

 Υπήρξε μία εκ των πρώτων φοιτητριών στον ανδροκρατούμενο τότε χώρο των πανεπιστημίων και μάλιστα στο Oxford, από όπου αποφοίτησε το 1938 με τον τίτλο  « Η Γυναίκα της Χρονιάς.»

Περιπετειώδης η ζωή της, ακολούθησε τον άντρα της στις αποτυχίες του. Απέκτησε τρία παιδιά, δούλεψε σκληρά ως δασκάλα πολλών νεανίδων της αριστοκρατική τάξης της Αγγλίας, έζησε σε άθλιες συνθήκες ακόμα και σε σπίτι-βάρκα στον Τάμεση. Τα παιδιά της αναγκάστηκε πολλές φορές να τα αφήσει να μεγαλώνουν στο δρόμο μόνα τους μέχρι να γυρίσει από τη δουλειά, αλλά τελικά κατάφερε να μας προσφέρει τα καταπληκτικά έργα της.

Η Penelope Fitzgerald  αρχίζει να γράφει στα εξήντα της χρόνια! Αρχικά βιογραφίες και το 1977 δημοσιεύει το πρώτο της μυθιστόρημα,The Golden Child. To 1978 κυκλοφορεί το The Bookshop και το 1979 κερδίζει το Booker Prize με το βιβλίο Offshore. Και αν τα δύο τελευταία –θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς-σχετίζονται σε ένα βαθμό με προσωπικά της βιώματα, τι θα μπορούσε να πει για το Τhe Gate of Angels (1990) που διαδραματίζεται στο Cambridge του 1912, ή για το The Blue Flower το τελευταίο της μυθιστόρημα (1995) που αναφέρεται στην συγκλονιστική ιστορία του γερμανού ποιητή και φιλοσόφου Novalis, σύγχρονου του Γκαίτε και του Σίλλερ; 

Δεν είναι μόνο τα βασικά γεγονότα που ανταποκρίνονται στην ιστορική αλήθεια της εποχής και της κοινωνίας της εκάστοτε περιόδου που περιγράφει, είναι και οι άπειρες μικρές λεπτομέρειες όπως για παράδειγμα η αντίδραση μιας μικρής επαρχιακής πόλης στα ΝΑ της Αγγλίας, στην κυκλοφορία της Λολίτας του Vladimir Nabokov στο The Bookshop ή ακόμη όλες οι λεπτομέρειες σχετικά με τις περίφημες ημέρες πλυσίματος (washdays) όταν στα σπίτια των αριστοκρατών του τέλους του 18^ου αιώνα στη Γερμανία, έπλεναν τα ρούχα  ( σεντόνια, πουκάμισα, εσώρουχα… )μία φορά το χρόνο, όπως παρατηρεί ο καλεσμένος του Hardenberg ( το πραγματικό όνομα του Novalis) στην πρώτη σελίδα του The Blue Flower.Δεν είναι μόνο η φαντασία και οι γνώσεις της συγγραφέα αλλά και η καταπληκτική έρευνα που διεξήγαγε για τις ιστορίες της.

 The Bookshop

Αφορά στην ιστορία μιας μεσήλικης η οποία ζει σε μια επαρχιακή πόλη της ΝA Αγγλίας. Μετά το θάνατο του συζύγου της, επιχειρεί ν’ ανοίξει ένα βιβλιοπωλείο σε ένα παλιό κτίριο της πόλης που βρίσκεται στις εκβολές κάποιου ποταμού, δίπλα στη θάλασσα. Μπορεί η πόλη να είναι φανταστική αλλά νιώθεις την υγρασία να σου διαπερνά το κόκκαλο, τον αέρα να σου φυσάει παγωμένος στο πρόσωπο και το “καλικατζαράκι” – poltergeist- του Old House όπου στεγάστηκε τελικά το βιβλιοπωλείο της κυρίας Florence Green, να περπατά στο χέρι σου μέχρι τα μαλλιά σου! 

Το μεταφυσικό στοιχείο,  σε μικρή δόση, όμως πάντα παρόν στα βιβλία της. Η Florence έρχεται αντιμέτωπη με πολλούς κατοίκους της μικρής πόλης (βρισκόμαστε στα 1959) αλλά και με τα στοιχεία της φύσης το νερό, τη βροχή, τη θάλασσα, που μπαίνουν εμπόδιο στη ύπαρξη του μοναδικού βιβλιοπωλείου της ευρύτερης περιοχής.

Είναι λοιπόν εκείνη η καταπληκτική αγγλική λογοτεχνία που αγαπώ πολύ. Καλογραμμένη, από συγγραφέα που αντιλαμβάνεσαι ότι έχει πλήρη εικόνα της ιστορίας που διηγείται,  σα να είναι η δική της ιστορία.  Με λόγο περιεκτικό και πλούσια, συγκροτημένη γλώσσα. 

 The Gate of Angels

Το έγραψε το 1990 και διαδραματίζεται στο Cambridge του 1912. Αναφέρεται στη ζωή του Fred Fairly ενός νεαρού φυσικού επιστήμονα που εργάζεται ως βοηθός ενός καθηγητή στο Πανεπιστήμιο St Angelicus στο Cambridge. Η Fitzgerald περιγράφει σαν να ήταν παρούσα, την σημαντική εκείνη χρονική περίοδο των αρχών του εικοστού αιώνα στο Cambridge, όπου έζησαν και δίδαξαν αξιόλογοι φυσικοί επιστήμονες όπως ο Ernest Rutherford ο οποίος ανακάλυψε το Υδρογόνο και τη χημική σύσταση του νερού. 

          Ο Fred φυσικός και ο ίδιος αλλά και γιος πρεσβύτερου είχε να αντιπαλέψει τις θρησκευτικές αντιλήψεις του πατέρα του και τις επιστημονικές γνώσεις που διδάχτηκε στο Πανεπιστήμιο. Υπάρχουν κεφάλαια-δοκίμια (καθόλου κουραστικά ή βαρετά) με συζητήσεις-προβληματισμούς σχετικά με το θέμα της ύπαρξης της ψυχής και άλλα σχετικά.

          Παράλληλα παρακολουθούμε μια συναισθηματική ιστορία του Fred με μια κοπέλα από το Λονδίνο που για τους δικούς της λόγους καταφτάνει στο Cambridge και εμπλέκεται σε ένα ατύχημα όπου γνωρίζεται με τον Fred.

Το μεταφυσικό στοιχείο αυτήν τη φορά έχει να κάνει με το περίεργο άνοιγμα της Πύλης του St Angelicus (The Gate of Angels) η οποία παρέμεινε κλειστή από πολλούς αιώνες πριν. Και αυτό είχε κάποιο λόγο για να γίνει.

The Blue Flower

Θεωρείται ένα αριστουργηματικό ιστορικό μυθιστόρημα. Αναφέρεται στη ζωή του Γερμανού ποιητή και φιλοσόφου Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg.

Ο νεαρός ρομαντικός ποιητής συναντά και ερωτεύεται την 12χρονη Sophia. Το βιβλίο αρχίζει με μια αξέχαστη εικόνα: την «ημέρα του πλυσίματος» που περιγράφεται τόσο παραστατικά που σε κάνει να πιστεύεις ότι η Fitzgerald ήταν εκεί στην αυλή και κουβαλούσε άσπρα πουκάμισα και σεντόνια στην αριστοκρατική κατοικία των Hardenberg, στην επαρχιακή Γερμανία του 18^ου αιώνα!

Ο ποιητής έχει φανταστεί ένα μπλε λουλούδι και ψάχνει να το βρει, μάταια. Η αγαπημένη του  αρρωσταίνει και δεν προλαβαίνει να ενηλικιωθεί. Δεν κατάλαβε ποτέ τι έψαχνε ο ποιητής της και οι έννοιες που αποδίδονται στο μπλε λουλούδι μεταλλάσσονται κατά τη διάρκεια της αφήγησης. Η αφελής Sophie ρωτούσε πώς το λένε το λουλούδι και ο Fritz απαντούσε ότι το ήξερε αλλά το ξέχασε.

Όταν κάποτε ρωτήθηκε η Penelope Fitzgerald τι αντιπροσωπεύει το μπλε λουλούδι στο βιβλίο της, απάντησε ότι ήταν αυτό που ζητάει κάποιος στη ζωή του και συνέχισε « Ακόμα κι αν δεν υπάρχει ελπίδα να το βρει κανείς, να μην παραιτείται».