ΖΙΓΚΜΟΥΝΤ ΦΡΟΪΝΤ ΜΠΕΝΕΝΤΙΚΤΟΥΣ ΝΤΕ ΣΠΙΝΟΖΑ Αλληλογραφία 1676 – 1938

 

 

Πώς θα μπορούσε να ονομάσει κανείς αυτό το βιβλίο; Μυθιστόρημα; Φιλοσοφία; Φιλοσοφικό μυθιστόρημα;

Ένα βιβλίο που περιλαμβάνει 16 επιστολές που ανταλλάσσουν οι δύο μεγάλοι διανοητές, με τη διαφορά ότι ο πρώτος, Μπενεντίκτους ντε Σπινόζα έζησε τον 17^ο αιώνα στην Ολλανδία, ενώ ο δεύτερος, Ζίγκμουντ Φρόιντ τον 20^ο αιώνα στην Αυστρία.

Η «αλληλογραφία» αρχίζει με τον Φρόιντ να απευθύνεται στον Σπινόζα ως εξής:

«Τιμημένε Δάσκαλε,

Δίστασα ομολογουμένως πολύ πριν τολμήσω να πάρω την πένα μου και να απευθυνθώ σε σας, τον άνθρωπο του οποίου τους ύμνους έψαλλε ο Γκαίτε – για τον οποίο τρέφω μεγάλο σεβασμό».

 

Το πρώτο θέμα που θέτει προς συζήτηση ο Φρόιντ είναι ο Μωυσής – μια μορφή που τον απασχόλησε πολύ σε όλη το τη ζωή – για τον οποίο ο αιρετικός εβραίος Σπινόζα βεβαιώνει ότι ήταν ένας καλός νομοθέτης που ήξερε να μιλάει σε κείνα τα παιδιά που ήταν οι Εβραίοι της εποχής του.

Ακολουθεί η Βίβλος όπου συμφωνούν ότι είναι ένα εξαιρετικό κείμενο, όμως ετερόκλητο, το οποίο δεν εκφράζει τη βούληση του θεού αλλά τον τρόπο με τον οποίο τη φαντάζονται οι άνθρωποι.

Στη συνέχεια ο Φρόιντ αυτοσυστήνεται ως ο επινοητής της επιστήμης με το όνομα Ψυχανάλυση  και η οποία τον έφερε σε αντιπαράθεση όχι μόνο με τον θρησκευτικό κόσμο αλλά και με τον κόσμο των επιστημόνων, διότι δεν μπορούσαν να δεχτούν ότι τα ευγενέστερα δημιουργήματα των ανθρώπων πηγάζουν από τη σεξουαλική ενόρμηση πράγμα το οποίο εκείνοι θεωρούσαν κατώτατο ένστικτο.

Στο επόμενο γράμμα ο Σπινόζα θα ζητήσει εξηγήσεις για τη σεξουαλική ενόρμηση και κάποια βιβλία από τον Φρόιντ. Και με τον τρόπο αυτό θα συνεχίσουν την επικοινωνία τους αναλύοντας τη γνώση και τη σκέψη του ενός και του άλλου.

 

Ο Μισέλ Ζυφέ, καθηγητής Φιλοσοφίας και φιλόσοφος και ο ίδιος ( 1945 - ) μελέτησε και έγραψε και για τους δύο διανοητές και φαντάστηκε μια «αληθινή» ανταλλαγή απόψεων  ανάμεσά τους, αναφερόμενος στη σκέψη του ενός και του άλλου πάνω στα μεγάλα θέματα της ζωής, αναλύοντας τις θέσεις των δογμάτων τους.

 Συχνά ανακαλύπτουν ότι μιλούν για το ίδιο πράγμα αλλά με άλλα λόγια. Παραδείγματος χάριν, όταν ο Φρόιντ εξηγεί ότι η σεξουαλική ενόρμηση δεν αφορά μόνο τη γενετήσια πράξη αλλά και κάθε άλλης μορφής σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και τους άλλους, δηλώνει ότι αυτό προσιδιάζει με την αρχή του Σπινόζα του «εμμένειν στο είναι» που θεωρεί σκοπό της ζωής. Να προσπαθεί δηλαδή ο άνθρωπος να παραμείνει όπως είναι και να διαιωνίσει τον εαυτό του, αυτός είναι ο σκοπός της ζωής του.

Όσον δε αφορά στη σεξουαλικότητα για την οποία τον κατηγορούν διευκρινίζει ο Φρόιντ ότι ο ίδιος ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι αυτή αποτελεί τον αποκλειστικό παράγοντα στην ανάπτυξη των ανθρώπινων όντων.

Ο Θεός είναι από τα βασικά θέματα της συζήτησής τους, όπου γρήγορα συμφωνούν στη διατύπωση του Σπινόζα ότι «ο Θεός είναι η Φύση».

Ο Φρόιντ του συστήνει τον Δαρβίνο , του στέλνει τα βιβλία του και του λέει ότι από τα μέσα του 19^ου αιώνα οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πλέον στην ιδέα ότι η δημιουργία του κόσμου έγινε με τον τρόπο που ισχυρίζονται οι θρησκείες, κυρίως χάρις σε αυτόν τον Άγγλο σοφό, τον Κάρολο Δαρβίνο.

«Ο οποίος απέδειξε ότι τα ζωικά και φυτικά είδη δεν δημιουργήθηκαν από τον θεό, αλλά είναι καρπός εξέλιξης, δηλαδή εμμένουν και διαδέχονται τα μεν τα δε με μικρές μεταλλαγές, η συσσώρευση των οποίων καταλήγει σε απογόνους που  μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικοί από τους προγόνους τους. Οι πρόγονοι μπορούν να συνεχίσουν να ζουν δίπλα στους απογόνους τους ή να εξαφανιστούν.» Γράφει ο Φρόιντ (του Μισέλ Ζυφέ) στον Σπινόζα.

Και ο Σπινόζα (του Ζυφέ) ενθουσιάζεται με τον Δαρβίνο και βρίσκει τη θεωρία του εξαιρετικά θεμελιωμένη, αφού έχει διαβάσει τα βιβλία του. Ο άνθρωπος δεν πλάστηκε, λέει, αλλά γεννήθηκε, με αφετηρία άλλα όντα. Και δεν είναι παρά ένα μέρος της φύσης, μεταξύ των άλλων μερών της Φύσης.

Όμως έρχεται σε αντιπαράθεση με τον Φρόιντ ως προς «τις αρχέγονες επιθυμίες του ανθρώπου». Του εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι ο Δαρβίνος δεν ξέρει τι να σκεφτεί για την κατάσταση που επικρατεί στην πρωτόγονη οικογένεια και «έχει τη σύνεση να μην αποφανθεί ρητά», ενώ εσείς, λέει στον Φρόιντ, κάνετε υποθέσεις σχετικά με τη θέση του κυρίαρχου αρσενικού, μοναδικού, βίαιου και ζηλότυπου, που ως απεριόριστος δεσπότης αξίωσε για τον εαυτό του όλες τις γυναίκες και σκότωσε ή έδιωξε τους γιους του ως επικίνδυνους αντίζηλους….. Εν ολίγοις αποδίδετε στον Δαρβίνο τους δικούς σας σκοπούς για να θεμελιώσετε το δικό σας δόγμα.

Το ίδιο κάνει ο μεγάλος φιλόσοφος και σε επόμενη επιστολή όταν μιλούν για το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα του Φρόιντ. Του επισημαίνει ότι ο Οιδίποδας δεν είχε ιδέα ότι η Ιοκάστη ήταν η μητέρα του ενώ εκείνη αντιθέτως το γνώριζε!

Πολύ ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση ιδεών, με μεγάλο σεβασμό μεταξύ τους και για άλλα θέματα, όπως:

η ψυχή,

«το ασυνείδητο»  του Φρόιντ, το οποίο ενδιαφέρει πολύ τον Σπινόζα,

η υστερία, η βία,

«η ενόρμηση θανάτου»  του Φρόιντ που βρίσκει τον φιλόσοφο αντίθετο,

τα είδη γνώσης,

 οι νευρώσεις,

 ο ναζισμός  σε σύγκριση με τους ιεροεξεταστές,

 οι Εβραίοι, οι Χριστιανοί,

ο Νίτσε και ο Σοπενχάουερ που ο Φρόιντ συστήνει στον φιλόσοφο

και πολλά άλλα θέματα εναρμονισμένα σε 16 γράμματα μεταξύ δύο σημαντικών διανοητών που ο Michel Zyffe γνωρίζει καλά.

Ένα βιβλίο που αξίζει να αφιερώσει χρόνο κανείς για να διαβάσει και τις 387 σελίδες του.