ΑΠΟΜΕΙΝΑΝ ΜΟΝΟ ΟΙ ΚΑΥΤΕΣ ΤΟΥΣ ΣΤΑΧΤΕΣ

 

της  Όγια Μπαϊντάρ

 

Στην αρχή του μυθιστορήματος βρίσκουμε την κεντρική ηρωίδα, Ουλκιού Οζτούρκ, στο νεκροτομείο στο Παρίσι για να αναγνωρίσει έναν δολοφονημένο άντρα, υψηλόβαθμο Τούρκο κρατικό υπάλληλο, που στάλθηκε στην πόλη αυτή προκειμένου να δώσει μια δημόσια ομιλία για την προώθηση της ένταξης  της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προβάλλοντας « τον εκδημοκρατισμό της Τουρκίας». Η υγρή και βαριά ατμόσφαιρα φέρνει στη μνήμη της, μυρωδιές άλλου νεκροτομείου, στην Κωνσταντινούπολη -  γιατί « η μυρωδιά νεκροτομείων είναι ίδια σε όλα τα μέρη του κόσμου» - τότε που της ζητήθηκε να αναγνωρίσει τη σωρό του δολοφονημένου γιού της.

Με διάφορα πήγαινε – έλα στις δεκαετίες 1970, 80, 90  παρακολουθούμε τη δυναμική, αριστερών πεποιθήσεων, πανέξυπνη, αισθησιακή  νέα γυναίκα στην προσπάθειά της να μορφωθεί, να επιβιώσει, να ερωτευτεί,  να αγωνιστεί για μια πιο δίκαιη πατρίδα, να καταλάβει όλα αυτά που βλέπει να συμβαίνουν στο κοντινό της περιβάλλον, της χαοτικής Κωνσταντινούπολης και της ψυχρής Άγκυρας. Αλλά και μετά, όταν τα παρακολουθεί από μακριά, από το Παρίσι, τη Μόσχα ή κάποια άλλη Ευρωπαϊκή πόλη.

Επίσης, διηγείται τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά γεγονότα που ακολουθούν τα διάφορα στρατιωτικά πραξικοπήματα και πώς τα αντιλαμβάνονται και τα αντιμετωπίζουν πολίτες διαφορετικών φυλών, τάξεων, μορφωτικών επιπέδων που ζουν στην ίδια χώρα.

Εμβαθύνει θαρραλέα στο ρόλο των διαφόρων οργανώσεων, (παρακρατικών αλλά και κρατικών - δήθεν «αντιτρομοκρατικών» -  καθώς επίσης και συνεργαζόμενων ή κατευθυνόμενων από τη CIA) και στην αντιμετώπιση της αντίδρασης των πολιτών από τα στρατιωτικά καθεστώτα,  που ταλανίζουν τη χώρα της τις τελευταίες δεκαετίες.

Τονίζει το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις αυτών των χρόνων έχουν συνεργαστεί ή δημιουργήσει «αντιτρομοκρατικές » ομάδες για να δικαιολογήσουν δολοφονίες ατόμων χωρίς δίκες, με ανεπαρκή, ψεύτικα ενοχοποιητικά στοιχεία.

«Μεγαλώσαμε κι αλλάξαμε», λέει και στους δύο άντρες της ζωής της όταν τους συναντάει μετά από χρόνια, η Ουλκιού.

Δύο άντρες τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους: ο ένας, ο πρώτος και αξεπέραστος έρωτας των 20 της χρόνων, πλούσιος μεγαλοαστός,, ανώτατος κρατικός λειτουργός που θέλησε να μπει μέσα στο σύστημα και να το εξυγιάνει με τις σωστές επιλογές, ο άλλος, που τον παντρεύτηκε, ο κομμουνιστής και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Τουρκικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που ήθελε την εξουσία για να εφαρμόσει τις αξίες που πρέσβευε.

Πολλοί άλλοι ζωντανοί χαρακτήρες από όλο το φάσμα των πολιτικών αποχρώσεων πλαισιώνουν  τους κεντρικούς ήρωες.

Η απομυθοποίηση των δοξασιών και των δύο ερωτικών συντρόφων έρχεται προς το τέλος του βιβλίου, μαζί με μια απελπισμένη αίσθηση σχετικά με το αν άξιζαν όλα αυτά που έζησαν, όλη η πίστη, η βία, οι θάνατοι.

Παρόλα αυτά, στο αβέβαιο τέλος του μυθιστορήματος η συγγραφέας αφήνει ελπίδες για το μέλλον του ανθρώπου και της κοινωνίας. Και για τον ρομαντικό επαναστάτη  που έζησε το τέλος της σοσιαλιστικής Σοβιετικής Ένωσης και για τον μεγαλοαστό κρατικό λειτουργό, - αν και πληρώνει ακριβά και αυτός για τις «υπηρεσίες» που προσέφερε στο κράτος για τη διατήρηση της τάξης. Αυτό που δεν τους συγχωρεί η Ουλκιού Οζτούρκ, είναι η πίστη τους στο « ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», που ακολούθησαν στη ζωή τους, ανεξάρτητα από τις ανατροπές στην ώριμη ηλικία. Η κουρασμένη και βασανισμένη αυτή γυναίκα υποστηρίζει τελικά, ότι η ανθρώπινη ζωή είναι πάνω από όλα και δεν πρέπει να θυσιάζεται για κανένα λόγο, για κανένα σκοπό.

 

 Η συγγραφέας, απόφοιτος της σχολής Κοινωνικών Επιστημών Όγια Μπαϊντάρ, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1940. Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1971 συλλαμβάνεται, βασανίζεται και μετά το δεύτερο στρατιωτικό πραξικόπημα το 1980, εγκαταλείπει τη χώρα της και ζει εξόριστη στην Ανατολική Γερμανία.

 

Στο βιβλίο της αυτό περιγράφει τους πολιτικούς αγώνες, τις αναζητήσεις, τη δίψα για ελευθερία και δικαιοσύνη, μιας ολόκληρης γενιάς στην Τουρκία του καιρού μας, που «αν και ηττήθηκε δεν έχει πεθάνει».

 Σκοτεινή Ήπειρος

Ο Ευρωπαϊκός Εικοστός Αιώνας

του Mark Mazower

Σελίδες 461

Ο Μαρκ Μαζάουερ, αυτός ο εξαιρετικός  Άγγλος ιστορικός, εκθέτει με μια δική του ματιά ενός αιώνα ιστορία της Ευρώπης, με συχνές αναφορές και στην Ελλάδα για την ιστορία της οποίας έχει κάνει πολλές μελέτες και του έχει δοθεί η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη.

 

«Η Ευρώπη στον εικοστό αιώνα δεν ήταν η φυσική πατρίδα της ελευθερίας και της δημοκρατίας, αλλά μάλλον ένα εφιαλτικό εργαστήρι κοινωνικού και πολιτικού πειραματισμού». Πειραματίστηκε με τον φασισμό και τον κομμουνισμό γιατί η φιλελεύθερη δημοκρατία απέτυχε στη διάρκεια του μεσοπολέμου αλλά «νίκησε» όπως υποστήριξαν υπέρμαχοί της και μη μετά και το 1989. Η ευφορία όμως με την οποία χαιρετίστηκε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έδωσε τη θέση της σε σκοτεινά προαισθήματα μετά τις εμφύλιες συρράξεις στη Γιουγκοσλαβία δύο χρόνια αργότερα.

Το πρωτόγνωρο στην ιστορία της Ευρώπης του 20^ο αιώνα δεν ήταν η ύπαρξη συγκρούσεων αλλά η έντασή τους, σε σύγκριση με αυτές των αυτοκρατορικών δυναστειών του παρελθόντος. Περισσότεροι από 40.000.000 Ευρωπαίοι - άμαχοι και μη – πέθαναν μόνο στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.

Την αρχή της εξιστόρησής του αποτελεί «η απρόβλεπτη κατάρρευση των μεγάλων απολυταρχικών αυτοκρατοριών της Ρωσίας, της Αυστροουγγαρίας, της Γερμανίας και της Οθωμανικής Τουρκίας με τη συνθήκη ειρήνης των Παρισίων, οπότε η κοινοβουλευτική Δημοκρατία ενθρονίστηκε σε όλη την Ευρώπη». Μία σειρά από δημοκρατίες δημιουργήθηκαν σε όλη την ήπειρο και εξοπλίστηκαν με νέα συντάγματα, τα οποία είχαν συνταχθεί με βάση τις πιο σύγχρονες φιλελεύθερες αρχές. Ωστόσο ο θρίαμβος του φιλελευθερισμού αποδείχτηκε βραχύβιος.

 Μετά τη διπλωματική ένταση της πρώτης δεκαετίας, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη διεθνή σύγκρουση του εικοστού αιώνα. Ακολούθησε «η σκιά που έριξε η Ρωσική Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917» και γρήγορα φάνηκε ότι «οι άρχουσες ελίτ πολλών ευρωπαϊκών χωρών ήταν πρώτα αντικομουνιστικές και μετά δημοκρατικές», γράφει ο Μαζάουερ.

Τα φιλελεύθερα όμως συντάγματα απέτυχαν εξαιτίας των εθνοτικών και ταξικών διακρίσεων και κατά συνέπεια της οικονομικής ύφεσης, κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, και εύκολα πήραν την εξουσία αυταρχικά, απολυταρχικά  καθεστώτα που οδήγησαν στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και έτσι συνεχίζει την εξιστόρηση των γεγονότων που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη, τη σκοτεινή αυτή ήπειρο όπως την ονομάζει ο συγγραφέας, μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την επέμβαση των Αμερικανών στον εμφύλιο πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας μπροστά στην αδράνεια των Ευρωπαίων αρχικά.

Με ένα γλυκόπικρο φινάλε κλείνει στον επίλογό του το θέμα, Ευρώπη εικοστός αιώνας:

Η συνεργασία αντικατέστησε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα έθνη κράτη, οι μειονότητες, το κύριο αίτιο του Β Παγκοσμίου Πολέμου έχουν «ουσιαστικά εξαλειφθεί», συνεπώς η Ευρώπη «έχει μπει σε μια νέα εποχή, όπου ο πόλεμος, η αυτοκρατορία και η γη φαντάζουν πια πολύ λιγότερο σημαντικά πράγματα για την προκοπή του έθνους από όσο άλλοτε».

Σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο η Ευρώπη έχει χάσει τα πρωτεία της, ωστόσο οι κάτοικοί της απολαμβάνουν έναν αξιοσημείωτο συνδυασμό ατομικής ελευθερίας, κοινωνικής αλληλεγγύης και ειρήνης ( sic το βιβλίο γράφτηκε το 1998). Αν οι Ευρωπαίοι κρατήσουν μια πιο σεμνή θέση μέσα στον κόσμο τότε ίσως το μέλλον τους να είναι ευκολότερο, βέβαια με τις διαφορές και τις διαφωνίες που δε θα πάψουν να υπάρχουν.

Ένα αξιόλογο βιβλίο που αξίζει να μελετήσει κάποιος ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή όχι με τις απόψεις του συγγραφέα. Γιατί για να βρεις την αντικειμενική αλήθεια στην Ιστορία, όπως εξάλλου και στην πολιτική, χρειάζεται να ελέγξεις πολλές υποκειμενικές αλήθειες.

«Το 13ο Σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ» Η εθνική αντίσταση στο Κιλκίς του Κώστα Τσανικλίδη

 

Ο Κώστας Τσανικλίδης γεννήθηκε στον Πόντο το 1915. Τον πατέρα του δεν τον γνώρισε, γιατί πέθανε στα αμελέ ταμπουρού (τάγματα εργασίας), όταν ήταν 6 μηνών.

Ήρθε στην Ελλάδα με το ορφανοτροφείο της Αμερικανικής Περίθαλψης και αντάμωσε τη μητέρα του ένα χρόνο μετά στο χωριό Κάτω Θεοδωράκι του νομού Κιλκίς.

Μπήκε στη Φυσικομαθηματική Σχολή Αθήνας και το 1939 καλείται να υπηρετήσει στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Σύρου.

Υπηρέτησε στον Ε.Λ.Α.Σ με το βαθμό του καπετάνιου Λόχου Μηχανημάτων.

Μετά τη Βάρκιζα πιάνεται και καταδικάζεται σε 20 χρόνια. Αποφυλακίζεται στις 10/9/1960.

 

Το βιβλίο προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα όποια και αν είναι η οπτική μας γωνία: Υπερηφάνεια για όλους αυτούς που δε λογάριασαν τη ζωή τους προκειμένου να φύγουν οι κατακτητές αλλά επίσης και μεγάλη πικρία και πόνο για τις συγκρούσεις των Ελλήνων μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της κατοχής, τις οποίες συνδαύλιζαν οι Γερμανοί αλλά και οι Άγγλοι αργότερα.

Ο  Τσανικλίδης περιγράφει με παραστατικό τρόπο τις μάχες στα βουνά Κρούσσια , Πάικο, Βέρμιο, τις ατέλειωτες πορείες του συντάγματος στην ευρύτερη περιοχή από πέρα από τον Αξιό ποταμό μέχρι την Ιερισσό της Χαλκιδικής και τα χωριά των Σερρών άλλοτε κυνηγώντας τους Γερμανούς και τους Βουλγάρους και άλλοτε οπισθοχωρώντας δεχόμενοι επίθεση από αυτούς. Στα σημεία όμως που περιγράφονται οι συμπλοκές με τους «παοτσίδες» όπως τους αποκαλεί (έτσι έχω ακούσει να αποκαλούνται οι ανήκοντες στην εθνικιστική ομάδα ΠΑΟ και από τη γιαγιά Αφροδίτη ) πιάνει κανείς τον εαυτό του να θυμώνει, όσο κι αν προσπαθεί να δει με λογική και όχι συναισθηματική ματιά τα πράγματα, γιατί οι ομάδες αυτές έρχονται με οπλισμό από τους κατακτητές και συχνά μαζί με γερμανικό στρατό εναντίον των ομοεθνών τους μαχητών του Ε.Λ.Α.Σ. κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της χώρας πριν από τον εμφύλιο!

Περιγράφει την πείνα και τη δίψα που είχαν να αντιμετωπίσουν , τα χωριά που τους προμήθευαν με τρόφιμα από το υστέρημά τους αλλά και εκείνα που τα ανάγκαζαν να τους δώσουν λίγο ψωμί και τυρί με την απειλή των όπλων. «Καθάρισα μια πατάτα απ΄τα χώματα, έβαλα ένα σπυρί αλάτι στο στόμα μου, και έφαγα την πατάτα σαν μήλο. Ήταν από τα πιο νόστιμα φαγητά που έχω φάει. Τι θεριό είναι η πείνα».

Αλλού αναφέρεται σε έναν άλλο εχτρό, ανίκητο: «Στο Βέρμιο πήγαμε πρώτα στο λημέρι του καπετάν Ακρίτα. Είχαμε και μεις ψείρες αλλά εκείνο που είδα εκεί ήταν άλλο πράμα… οι ψείρες περπατούσαν πάνω στα χόρτα και ήταν τόσο πεινασμένες που μόλις καθίσαμε κάτω να ξεκουραστούμε όρμησαν κυριολεκτικά επάνω μας και ξυνόμασταν μέχρι να ματώσει το κορμί μας. Η ψείρα, όπως και στην Αλβανία, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε. Για να ανακουφιστούμε, μόλις ανάβαμε φωτιά, η πρώτη μας δουλειά ήταν να βγάλουμε τα ρούχα μας και να τα κρατάμε επάνω στη φωτιά, οπότε έπεφταν οι ψείρες μέσα στη φωτιά και έσκαγαν…συχνά κάναμε και καλαμπούρια, η δικιά μου έσκασε σαν ατομικός όλμος, η δική μου πιο θρεμμένη έσκασε σαν βλήμα πυροβολικού».

Αλλά το χειρότερο ήταν όταν έδιναν μάχες Έλληνες με Έλληνες. Οι παοτσίδες με πληθώρα όπλων και πυρομαχικών από τους κατακτητές,  πολύ συχνά ακούγονταν στα βουνά να φωνάζουν «Γκουτ ανταρτ» για να μην τους πειράξουν οι γερμανοί ή πήγαιναν στα απελευθερωμένα χωριά όταν οι ελασίτες δεν ήταν εκεί και σκότωναν, βίαζαν και βασάνιζαν αθώους κατοίκους. (Έχω ακούσει και γω ιστορίες από τη γιαγιά Αφροδίτη και τις κόρες της για αυτά που υπέστησαν από παοτσίδες όσο ο παππούς πολεμούσε τους κατακτητές! Δε θέλω να αναφερθώ εδώ.)

Ο Τσανικλίδης αρχίζει το βιβλίο του με πληροφορίες σχετικά με τον πληθυσμό του Νομού Κιλκίς, που αποτελούνταν από πόντιους πρόσφυγες στην πλειοψηφία  και τελειώνει με τον ύμνο του 13^ου Συντάγματος του Ε.Λ.Α.Σ  και άλλα τραγούδια που τραγουδούσαν στα βουνά για να ξορκίσουν το φόβο τους και να διαλαλήσουν τα ιδανικά για τα οποία οι πιο πολλοί δεν δίστασαν να δώσουν και τη ζωή  τους. Και κλείνει με τα ονόματα αυτών που αγωνίστηκαν ανιδιοτελώς στα βουνά του Κιλκίς και στο 13^ο Σύνταγμα. Ανάμεσά τους και το όνομα του παππού που δε γνώρισα αλλά αγάπησα και θαύμασα τις πράξεις του:

Ιγνατιάδης Στυλιανός του Γιώργου,

έπεσε στο ΔΣΕ.

 

 

«Νύχτες Πανούκλας»

του Ορχάν Παμούκ

 

Το αριστουργηματικό αυτό έργο του Τούρκου Νομπελίστα λογοτέχνη, Ορχάν Παμούκ κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Τουρκία τον Μάρτιο του 2021.

[Αυτό έχει σημασία γιατί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε την πανδημία του κορονοϊού Sars-CoV-2 τον Μάρτιο του 2020 – πολύ λίγος χρόνος για να ληφθούν υπόψιν τα τεκταινόμενα της νέας πανδημίας στη συγγραφή του βιβλίου του Παμούκ. Ο ίδιος σε συνέντευξή του στους New York Times δήλωσε ότι δούλευε την ιστορία αυτή στο μυαλό του εδώ και 30 χρόνια].

Στην εισαγωγή του βιβλίου, την οποία υπογράφει με το όνομα Μίνα Μίγκερ, διαβάζουμε «λόγια» του ίδιου του Ορχάν Παμούκ. Αρχίζει το 911 σελίδων βιβλίο του, «Αυτό είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα και συνάμα ένα βιβλίο ιστορικό γραμμένο σαν μυθιστόρημα».

Ένα ατμόπλοιο αναχωρεί από την Ισταμπούλ το 1901 με προορισμό την Αλεξάνδρεια. Αν ταξίδευε τέσσερις μέρες προς το νότο, περνούσε το νησί της Ρόδου και ταξίδευε άλλη μισή μέρα με κατεύθυνση την Αλεξάνδρεια οι επιβάτες θα έβλεπαν από μακριά το πανέμορφο – φανταστικό - νησί Μίνγκερ, ένα «σμαράγδι από ροδαλή πέτρα, όπως το περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα». Ένα ειδυλλιακό νησί, τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου ζουν Έλληνες, Τούρκοι, Λεβαντίνοι, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι.

Εκεί με απίστευτα συναρπαστική αφήγηση διαβάζουμε, βλέπουμε, ακούμε και σχεδόν μυρίζουμε την ομορφιά του νησιού, την ιστορία του και κυρίως τη θανατερή μοναξιά του την περίοδο της πανδημίας πανούκλας, τότε που πέθαιναν εκατοντάδες κάτοικοι του νησιού, Ρωμιοί – αν και οι πιο πλούσιοι από αυτούς το είχαν εγκαταλείψει στην αρχή της πανδημίας, τραβώντας προς Κρήτη, Θεσσαλονίκη ή Σμύρνη- Τούρκοι και Μιγκεριανοί.

Πρωταγωνιστής εκτός σκηνής ο Αμπντούλχαμίτ Β΄ (1842-1918) ο σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την εποχή που οι Δυτικοί την περιγράφουν ως «ο Μέγας Ασθενής», ο οποίος είχε μεγάλη αγάπη για τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Κόναν Ντόυλ με τον Σέρλοκ Χόλμς, και παίζει παιχνίδια για δικούς του φόνους που είναι δύσκολο να διαλευκανθούν.

Ένα πολυεπίπεδο έργο, όπου η Ιστορία εμπλέκεται με τη μυθοπλασία.

Ιστορία: Ο Αμπντούλ Χαμιντ Β΄έχει αποκλείσει στο παλάτι Γιλντίζ τον πρώην σουλτάνο και αδερφό του Μουράτ τον Ε΄. Μία κόρη του οποίου, κεντρικό πρόσωπο στην ιστορία του Παμούκ, βγαίνει από την απομόνωση μετά από 20 χρόνια για να την παντρέψει ο σουλτάνος με τον διάσημο γιατρό Νουρί πασά.

Μυθοπλασία: Ακολουθούμε το αγαπημένο ζευγάρι στο ταξίδι του για την Κίνα που όμως κάνει μια πολύχρονη στάση στο νησί Μίνγκερ! Ο σουλτάνος αναθέτει στον γιατρό Νουρί να διαλευκάνει ένα φόνο, όμως η πανδημία της πανούκλας εξαπλώνεται στο νησί..

 

Μερικούς μήνες μετά την έκδοση του καινούριου αυτού βιβλίου του Ορχάν Παμούκ, ασκήθηκε δίωξη κατά του συγγραφέα με την κατηγορία της προσβολής του Κεμάλ Ατατούρκ και της τουρκικής σημαίας.

Είναι επειδή με αφορμή την πανδημία ο Παμούκ αναπαριστά την πορεία που διένυσε η Τουρκική Δημοκρατία όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ, που είναι ο Λοχαγός Κιαμίλ του βιβλίου, κήρυξε την ανεξαρτησία της Τουρκίας από τον Σουλτάνο;

Σίγουρα ο Ορχάν Παμούκ αναφέρεται μέσα από την μυθοπλασία του στις περιπέτειες που είχε να αντιμετωπίσει η χώρα του από το 1920 μέχρι σήμερα για να εδραιώσει τη Δημοκρατία.

Αναφερόμενος στο σήμερα, γράφει: « Όταν το 2008 η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε υποψήφια για ένταξη χώρα το Μίνγκερ, έγινε δυσκολότερο για το κράτος να φιμώσει όχι μόνο τους μετριοπαθείς σαν εμένα, αλλά και πολλούς από τους αντιφρονούντες που είχε ρίξει στις φυλακές, τους αριστερούς ή όσους σχολίαζαν αρνητικά την εγκληματική αρπαγή των περιουσιών που ανήκαν στα τουρκικά και ρωμαίικα ευαγή ιδρύματα.

» Όταν έπειτα από επιστολές διαμαρτυρίας που έγραψα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και χάρη στη βοήθεια από «φιλελεύθερους υπουργούς φιλικών οικογενειών – στη χώρα μου ο ισχυρός φίλος είναι πάντα η καλύτερη ασπίδα προστασίας – επιτέλους απέκτησα καινούριο μιγκεριανό διαβατήριο, πήρα το πρώτο αεροπλάνο για το νησί και κατάλαβα αμέσως μόλις βγήκα από το αεροδρόμιο «Διοικητής Κιαμίλ» ότι μυστικοί αστυνομικοί θα παρακολουθούν κάθε βήμα μου…»

Ο συγγραφέας αναδεικνύει επίσης τις μορφωτικές και οικονομικές διαφορές ανάμεσα στον μουσουλμανικό και χριστιανικό πληθυσμό. Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι κάτοικοι του νησιού ακολουθούσαν τις συμβουλές των θρησκευτικών ηγετών τους και όχι τις οδηγίες για την καραντίνα, κουνώντας τα προσευχοχάρτια που μοίραζε ο Χότζας! ( αυτό κάτι μου θυμίζει). Ενώ η πλειοψηφία των χριστιανών συμμορφώνονταν με τις οδηγίες των γιατρών. Αλλά και οι ανώτεροι Οθωμανοί διοικητικοί υπάλληλοι  δεν υποστήριζαν την ανερχόμενη αστική τάξη των χριστιανών που ήταν υπέρμαχοι της ισότητας, της ελευθερίας και της τεχνολογικής προόδου.

Σε συνέντευξή του στην Καθημερινή ο Ορχάν Παμούκ δηλώνει: « Το κυβερνών κόμμα, το κόμμα του Ερντογάν, εξυμνεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εξυμνεί τις νίκες της επί των χριστιανών, την πρώιμη ιστορία της, το πώς οι Οθωμανού κυριαρχούσαν στα Βαλκάνια και σε Ευρωπαϊκά εδάφη, κατακτώντας κάθε μέρα κι ένα καινούριο χριστιανικό κράτος. Η απάντησή μου είναι ότι και μένα μου αρέσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά όχι όπως στον Ερντογάν. Όχι με αυτόν τον μιλιταριστικό, εθνικιστικό τρόπο. Μου αρέσει η ρομαντική ατμόσφαιρα που μου προσφέρει η Οθωμανική εικονογραφία, αλλά στο μυθιστόρημα γράφω και για τις ήττες της αυτοκρατορίας, για τη διάλυση του γραφειοκρατικού συστήματός της, για το πώς οι Οθωμανοί διώχτηκαν από τα νησιά, τις επαρχίες και τις περιοχές που έχασαν, όπως τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σερβία, την Ελλάδα ή κάποιες αραβικές χώρες. Αντί να εξυμνώ την επιθετικότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θέλω να γράψω για τη μελαγχολική διάλυσή της».

Όπως και να το δει κανείς, οι «Νύχτες Πανούκλας» είναι ένα αριστουργηματικό λογοτεχνικό έργο και ο Ορχάν Παμούκ ένας σπουδαίος σύγχρονος συγγραφέας.

SALONICA, CITY OF GHOSTS

 

Θεσσαλονίκη: μια πόλη, μοναδική λένε αλλά και ποια δεν είναι; Του έρωτα λένε, αλλά και πού δεν φυτρώνει αυτός. Της φτώχειας, αλλά ξέρει η Ελλάδα από αυτά. Των καφενείων και του φραπέ και πόσες άλλες περιγραφές δεν έχει εισπράξει.

 Μια πόλη με πολύ ιδιαίτερη ιστορία. Η πόλη μου, που την είδα με άλλα μάτια με το βιβλίο αυτό του Άγγλου ιστορικού Mark Mazower, αν και κάπως καθυστερημένα μετά την έκδοσή του στα 2004.

O Mark Mazower (γεν. 1958) είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και στο Κολέγιο Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. 

Αφού αφιερώνει λίγο χώρο σε περίπου δύο χιλιετίες, βιάζεται να αρχίσει την καθόλα ευχάριστη αφήγησή του - που σε κάνει να ζεις στα σοκάκια της – από το 1430 και την κατάληψή της από τον Οθωμανό σουλτάνο Μουράτ ΙΙ, μέχρι το 1950.

“Before the city fell in 1430, it had already enjoyed seventeen hundred years of life as a Hellenistic, Roman and Byzantine metropolis….Throughout it remained a city whose inhabitants spoke Greek. But of this past only traces survived the Ottoman conquest”.

Διαβάζοντας την τελευταία πρόταση παίρνεις μια ιδέα για την ταυτότητα της πόλης σύμφωνα με το συγγραφέα: Και ελληνική και όχι.

Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής της (από το 1430 μέχρι το 1912) όλες οι εθνότητες που την κατοίκησαν χωρίζονται με βάση τη θρησκεία τους. Δεν ήταν Έλληνες αλλά Χριστιανοί Ορθόδοξοι, δεν ήταν Τούρκοι αλλά Μουσουλμάνοι και βέβαια υπήρχαν οι Ισπανοί Εβραίοι.

Όταν οι Ισπανοί Καθολικοί μονάρχες Φερδινάνδος και Ισαβέλλα εξεδίωξαν   τους Εβραίους από την Ισπανία το 1492, η Οθωμανική Αυτοκρατορία τους δέχτηκε με χαρά να κατοικήσουν την έρημη, μετά την καταστροφή της από τον κατακτητή,  Θεσσαλονίκη και να τονώσουν την οικονομία της. Οι Εβραίοι αποτέλεσαν έτσι την πλειοψηφία του πληθυσμού και η Ισπανοεβραϊκή γλώσσα ήταν η επικρατέστερη γλώσσα στην πόλη για αιώνες.

Είναι λοιπόν οι τρεις θρησκείες στις οποίες ανήκουν όλες οι άλλες εθνότητες: Ρώσοι, Κοζάκοι, Σέρβοι, Αλβανοί, Μακεδόνες, Βλάχοι, Ιταλοί, Βρετανοί, Γάλλοι από τις αποικίες Μαδαγασκάρη, Σενεγάλη και άλλοι.

Δεν ζουν πάντα ειρηνικά και πολλές φορές είναι οι θρησκείες η αιτία. Οι Οθωμανοί έχουν μετατρέψει τις ορθόδοξες εκκλησίες σε τζαμιά, με κάνα δυο εξαιρέσεις,  αλλά όλοι μπορούν να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.

Με βάση την απογραφή του 1913, η πρώτη από τον 16^ο αιώνα, η Θεσσαλονίκη των

·         157.889 κατοίκων έχει

·            40.000 Έλληνες (λίγο λιγότερους)

·           45.867 Οθωμανούς

·            61.439 Εβραίους

 

Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, σε απογραφή του 1928, το 75% του πληθυσμού (235.000) ήταν Έλληνες.

Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, μετά από ένα συνταρακτικό ταξίδι στην πόλη ανά τους αιώνες, μέσα από προσωπικές μαρτυρίες προσώπων και επίσημα έγγραφα, έχουμε τη θέση του συγγραφέα σχετικά με το πώς γράφεται η ιστορία, όταν για διάφορους λόγους τονίζονται ή αποσιωπούνται πράγματα κατά το συμφέρον των κρατών - εθνών.

Κλείνει επαναλαμβάνοντας τη θέση, ότι η Ελλάδα θέλοντας να προχωρήσει προς το μέλλον έχει σβήσει από τη μνήμη των ανθρώπων και της πόλης το Οθωμανικό παρελθόν της. Από την πολιτιστική κληρονομιά των Οθωμανών δεν έχουν μείνει παρά ελάχιστα, όπως ο Λευκός Πύργος που χτίστηκε από τους Οθωμανούς μετά την άλωση της πόλης, στη θέση του άλλοτε βυζαντινού πύργου, το Yeni Djami, το Bey Hammam και εντελώς ειρωνικά το σπίτι του Ατατούρκ, όπου στεγάζεται το Τουρκικό Προξενείο.

«Η ιστορία της πόλης ένα έπος αναταραχών, ξεσηκωμών, εγκατάλειψης και ανάκαμψης όπου η τύχη και όχι η μοίρα έπαιξε τον πρωτεύοντα ρόλο».

Κλείνει την εκτενή αφήγηση – έρευνα γράφοντας ότι πρώτα την πόλη την είχαν οι Χριστιανοί,  μετά την πήραν οι Οθωμανοί και το 1912, « οι Έλληνες της πόλης άλλη μία φορά ευχαρίστησαν τον Θεό τους για τη νίκη του στρατού τους. Όλοι διεκδίκησαν την πόλη στο όνομα του Θεού. Όμως δε λένε: όπου είναι ο Θεός, είναι τα πάντα;»

Το βιβλίο Salonica, City of Ghosts ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί κάποιος η όχι με την τοποθέτηση του Mazower – εξαιρετικά αντικειμενικός σε γενικές γραμμές – είναι ένα βιβλίο που συνιστώ ανεπιφύλακτα, ειδικά στους κατοίκους της πόλης αλλά όχι μόνο.

Πάπυρος IRENE VALLEJO

 

Η Ιρένε Βαγέχο γεννήθηκε το 1979 στη Σαραγόσα και σπούδασε Κλασική Φιλολογία στη Σαραγόσα και τη Φλωρεντία. Είναι συγγραφέας μυθιστορημάτων, δοκιμίων και παιδικών βιβλίων.

Το βιβλίο της «Πάπυρος: Η Περιπέτεια του Βιβλίου από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα» γνώρισε μεγάλη επιτυχία διεθνώς αφού μεταφράστηκε σε περισσότερες από 30 χώρες και έχει πάρει σημαντικά βραβεία.

Αυτά διαβάζουμε στο εξώφυλλο του βιβλίου της δίπλα σε μια φωτογραφία ενός γλυκύτατου «κοριτσιού» που αναρωτιέσαι τι μπορεί να έχει γράψει μία τόσο νεαρή γυναίκα γι' αυτό το τεράστιο, τόσο σημαντικό θέμα, το βιβλίο.

Σε ξαφνιάζει από την πρώτη σελίδα με την περιγραφή μιας ζωηρής εικόνας, καβαλάρηδων αρματωμένων που σαρώνουν τους δρόμους έξω από την αρχαία Αθήνα με τους διστακτικούς, φοβισμένους χωρικούς να τους βλέπουν να περνούν και να χάνονται προς την αρχαία πόλη. Είναι οι απεσταλμένοι του Πτολεμαίου, ο οποίος θέλοντας να εκπληρώσει το όνειρο του Αλέξανδρου, οργάνωσε έναν αγώνα συλλογής όλων των βιβλίων που υπήρχαν στον «κόσμο» για τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. 

Δοκίμιο θεώρησες ότι θα διάβαζες πάνω στο θέμα του τίτλου αλλά μια υπέροχη ιστορία πετάχτηκε ολοζώντανη μπροστά στα μάτια σου που διατρέχουν τις γραμμές του βιβλίου. Εξάλλου θα ακολουθήσουν κι άλλες πολλές ιστορίες φανταστικές ή αληθινές –πάντα ενδιαφέρουσες - από το μακρινό παρελθόν της περιπέτειας του βιβλίου.

Ένας φόρος τιμής σε όλους τους «ανώνυμους ήρωες» που συνέβαλαν στη δημιουργία και την προστασία των βιβλίων μέσα στον χρόνο. Σε αυτούς που διέσωσαν τις ιδέες αλλά και τις ιστορίες των ανθρώπων πριν από μας. Από την λήθη του χρόνου. Αλίμονο, αν δεν υπήρχαν όλοι αυτοί που δημιούργησαν τη γραφή από το μηδέν και χάραξαν πάνω στις πέτρες και τον πηλό – άφθονο  στη Μεσοποταμία – τις ιδέες και τις ιστορίες τους, το πέρασμά τους από τον κόσμο που σήμερα ονομάζουμε δικό μας.

Μια συλλογική περιπέτεια από χιλιάδες πρόσωπα που τα ονόματά τους δεν έμειναν στην ιστορία: «..αφηγήτριες, γραφείς, εικονογράφοι, μεταφραστές, πλανόδιοι πωλητές, δασκάλες, λόγιοι, κατάσκοποι, εξεγερμένοι, μοναχές, σκλάβοι, τυχοδιώκτριες…», άντρες και γυναίκες που διέσωσαν τη γνώση από  κάθε είδους καταστροφή, από τη φωτιά και την υγρασία μέχρι «τα σαγόνια των εντόμων». Από την κάθε λογής λογοκρισία. Από τη λήθη που επιφέρει ο χρόνος.

Η Βαγέχο μας ταξιδεύει στις εύφορες κοιλάδες της Μεσοποταμίας να μας δείξει τις απαρχές μιας ήσυχης επανάστασης στο δεύτερο μισό του 8^ου π.Χ. αιώνα που άλλαξε τη σχέση της μνήμης μας με το χρόνο. Την ανακάλυψη του αλφάβητου. Μετά από αυτό τίποτα δεν ήταν το ίδιο. Πριν από τη γραφή ήταν ο κόσμος της προφορικότητας, για τον οποίο μαθαίνουμε από τα γραπτά κείμενα.

Αρχαίες ελληνικές πόλεις, η ελληνιστική εποχή, που χτίζει τις πρώτες δημόσιες βιβλιοθήκες για όλους και μετά η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, καταγράφουν τη δική του πολιτισμική ιστορία για να διαμορφώσουν τον κόσμο τον δικό μας, σήμερα.

Αναφέρεται στα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για τη γραφή – εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου της -  τα είδη των βιβλίων που υπήρξαν, τη μοναδική βιβλιοθήκη του κλασικού κόσμου, που σώζεται στο Ερκουλάνεουμ (Ηράκλειο) που μαζί με την Πομπηία στον κόλπο της Νάπολης θάφτηκε κάτω από τη λάβα του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. με μια συλλογή 2000 απανθρακωμένων παπύρων σε έπαυλη που ανήκε στον πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα, μέχρι τη σημερινή μορφή των ηλεκτρονικών βιβλίων των «φτιαγμένων από φως».

Ένα βιβλίο για όσους αγαπούν τα βιβλία, που αξίζει τα βραβεία του.

 

A Thousand Spledid Suns

 by Khaled Hosseini

Ο εξηντάχρονος Ρασίντ παντρεύεται τη 15χρονη Μαριάμ αλλά αυτή «κάνει το λάθος» να μη μπορεί να τεκνοποιήσει. Μετά από χρόνια ο ίδιος σώζει από τα χαλάσματα του σπιτιού της, όπου σκοτώνεται η οικογένειά της,  μια άλλη 15χρονη την οποία επίσης παντρεύεται. Υφίσταται όμως και αυτή τη βία από τον σωματώδη και ζωώδη Ρασίντ . Το δικό της λάθος: γέννησε ένα κορίτσι. Μέχρι που οι δύο γυναίκες…..

Διαβάζοντάς το νιώθεις να υφίστασαι όλη τη βία, το ξύλο, την αδικία, τον φόβο, την καρτερία, την ανεκτικότητα, το κράτημα της ανάσας των δύο γυναικών κάτω από τη μπούργκα τους.

 Δεν τη φορούσαν πάντα. Μεγάλωσαν σε μια κοινωνία που οι γυναίκες – τουλάχιστον στην πρωτεύουσα Καμπούλ – είχαν ζηλευτές θέσεις εργασίας και προσωπική ζωή ανθρώπινη. Με τους καινούργιους εξουσιαστές, τους ταλιμπάν, έχασαν τη ζωή τους: Απαγορεύονταν να δουλεύουν, να βγαίνουν έξω από το σπίτι χωρίς έναν άντρα, ενώ μέσα στο σπίτι ο άντρας είχε κάθε δικαίωμα στο σώμα και στην ψυχή τους.  Η πλήρης περιφρόνηση της γυναίκας.

Διαβάζοντας την ιστορία του γιατρού Khaled Hosseini δε λυπάσαι, δε θυμώνεις απλά, μόνο πυροδοτείται μια ανάγκη ειρηνικής «συμμετοχής» σε αυτόν τον αγώνα, με όποιον τρόπο.

ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 4

 

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΡΩΜΗ

 

v Ελληνιστικοί χρόνοι (323 – 30 π. Χ.)

(3 τελευταίοι προχριστιανικοί αιώνες).

Η εποχή αυτή αρχίζει με τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου το 323π.Χ. μέχρι την κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους το 30π. Χ.

·        Η Αλεξάνδρεια ιδρύθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο το 331π.Χ. και γρήγορα εξελίχτηκε σε οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Την κατοικούσαν Έλληνες, Αιγύπτιοι και Εβραίοι. Η ανάπτυξή της οφειλόταν κυρίως στο μεγάλο λιμάνι, γνωστό από το νησάκι Φάρο που βρισκόταν στην είσοδό του και το προστάτευε. Πάνω στο νησάκι κατασκευάστηκε ένα από τα 7 θαύματα, ένας πύργος που είχε στην κορυφή του φανό για να διευκολύνει την είσοδο των πλοίων στο λιμάνι.

Μουσείο – Βιβλιοθήκη.

Στη βιβλιοθήκη εργάζονταν οι γραμματικοί, άνθρωποι με φιλολογική παιδεία, που ασχολήθηκαν με την καταγραφή και τον σχολιασμό των κειμένων των αρχαίων συγγραφέων. Εύκολη γραφική ύλη, ο πάπυρος. Τα χειρόγραφα υπολογίζονται σε μισό εκατομμύριο.

 

·        Η Αντιόχεια, ιδρύθηκε το 300π.Χ. από τον Σέλευκο, τον βασιλιά της Συρίας.

                                        Πέργαμος

·        Η Πέργαμος, η πρωτεύουσα του κράτους των Ατταλιδών στη Μ. Ασία είχε επίσης βιβλιοθήκη με 200.000 περίπου χειρόγραφα. Η έλλειψη παπύρου οδήγησε στην ανακάλυψη της περγαμηνής, που προέρχεται από την επεξεργασία του εμβρύου της κατσίκας.

 

·        Πολύβιος, ιστορικός προς τα τέλη της ελληνιστικής περιόδου.

 

·        Ζήνων, στωικός. Σύμφωνα με τις απόψεις του η ζωή έχει μικρή αξία, γι αυτό ο άνθρωπος πρέπει να είναι αυτάρκης και εγκρατής. Η ευτυχία του δεν εξαρτάται από τα επίγεια.

 

·        Επίκουρος, σε μια ειδυλλιακή περιοχή της Αθήνας που ονομάζονταν Κήπος, δίδασκε ότι η γνώση της φύσης βοηθάει τον άνθρωπο να απαλλαγεί από τον φόβο και να εξασφαλίσει την ψυχική ηρεμία του. Μόνο με την πνευματική κυρίως απόλαυση είναι δυνατόν ο άνθρωπος να οδηγηθεί στην ευτυχία.

 

·        Ο Ερατοσθένης, κατασκεύασε έναν παγκόσμιο χάρτη, σημαντικό επίτευγμα για τους χρόνους εκείνους.

 

·        Ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης, κατόρθωσε να φτάσει μέχρι το βορειότερο άκρο της Αγγλίας.

 

·        Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος διατύπωσε για πρώτη φορά τη θεωρία περί της σφαιρικότητας της γης και τη διπλή κίνησή της, γύρω από τον άξονά της και γύρω από τον ήλιο.

 

·        Ο Ευκλείδης, ο σπουδαιότερος μαθηματικός, γνωστός από το έργο του «Στοιχεία», το πιο διαδεδομένο και διαβασμένο βιβλίο μετά την Αγία Γραφή.

 

                                    Αρχιμήδης

·        Ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος, καλλιέργησε τις φυσικές επιστήμες.

 

 

v Ρώμη

·        Η ρωμαϊκή παράδοση ανάγει την ίδρυση της Ρώμης στον Ρωμύλο, απόγονο του Αινεία, που ήρθε στην Ιταλία μετά την πυρπόληση και την καταστροφή της Τροίας από τους Έλληνες. Η ίδρυσή της τοποθετείται στο 753π.Χ.. Υπήρχαν όμως μικροί οικισμοί στη θέση αυτή από τον 10^ο μέχρι τον 8^οαι.π.Χ. που πιθανόν η δημιουργία τους να οφείλεται στους Ετρούσκους.

Στα τέλη του 6^ουαι.π.Χ.  οι κάτοικοι της περιοχής επαναστάτησαν και έδιωξαν τους Ετρούσκους από την περιοχή τους.

Ίσως τα πρώτα χρόνια από την ίδρυση της Ρώμης κάποιοι από τους βασιλιάδες που κυβέρνησαν να ήταν Ετρούσκοι.

Η περίοδος της βασιλείας διαρκεί μέχρι το 509π.Χ. οπότε έχουμε εξέγερση των πατρικίων (Ρωμαίοι που ανήκαν στις παλαιές μεγάλες οικογένειες). Η πολιτειακή μεταβολή συμπίπτει με την απομάκρυνση των Ετρούσκων. Το νέο πολίτευμα που εγκαθιδρύθηκε οι Ρωμαίοι το ονόμαζαν Δημοκρατία (Res publica), στην πραγματικότητα όμως επρόκειτο για αριστοκρατικό καθεστώς, αφού την εξουσία την είχαν πλέον οι πατρίκιοι.

 

·        Μετά το τέλος του Β Καρχηδονιακού πολέμου (201π.Χ.) η Ρώμη παρεμβαίνει στις υποθέσεις και τα προβλήματα του ελληνιστικού κόσμου. Μέχρι το τέλος του 1^ουαι.π.Χ. τα ελληνιστικά βασίλεια των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων τελικά υπέκυψαν στους Ρωμαίους

 

·        Με τον 3^ο Καρχηδονιακό πόλεμο (149-146π.Χ.) και την καταστροφή της ένδοξης φοινικικής αποικίας, οι Ρωμαίοι κυριάρχησαν στη θάλασσα.

 

·        Από τις ελληνικές πόλεις των αποικιών της Δύσης η μόνη που αντιστάθηκε στους Ρωμαίους ήταν ο Τάραντας και όταν κατελήφθη και αυτός το 272π.Χ. ολοκληρώθηκε η κατάκτηση της Κάτω Ιταλίας.

 

 

·        Η κατάληψη της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους έγινε το 168π.Χ.

 

·        148π.Χ. Η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θεσσαλία και η νότια περιοχή της Ιλλυρίας αποτέλεσαν οριστικά ενιαία ρωμαϊκή επαρχία με το όνομα Μακεδονία.

 

·        Η Αχαϊκή Συμπολιτεία, σχεδόν ολόκληρη η Πελοπόννησος, κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους το 146π.Χ. Η Κόρινθος καταστράφηκε από τα θεμέλια.

 

·        86π.Χ. υποταγή της Αθήνας στους Ρωμαίους.

 

·        Οι Ρωμαίοι ως τα τέλη του 2^ουαι.π.Χ. κυριάρχησαν σε όλες τις ακτές της ανατολικής και Δυτικής Μεσογείου και μετέτρεψαν τη Μεσόγειο σε «Ρωμαϊκή λίμνη» την mare nostrum.

 

·        Τον 2^οαιπ.Χ. γράφει ο Πολύβιος ότι ο πληθυσμός στην Ελλάδα μειώθηκε και η γεωργική παραγωγή αντιμετώπισε δυσχέρειες λόγω της εγκατάλειψης της υπαίθρου.

 

·        Μετά τις μεγάλες κατακτήσεις που έφεραν πλούτο και ευημερία στον ρωμαϊκό λαό, ξέσπασε μια σειρά από εμφύλιες συγκρούσεις που διήρκεσαν περισσότερο από έναν αιώνα. Έγιναν μεταρρυθμίσεις και πολλές πολιτειακές αλλαγές οι οποίες στο τέλος κατέλυσαν το δημοκρατικό πολίτευμα.

 

 

 

Οι Ιταλιώτες επαναστάτησαν με σκοπό να δημιουργήσουν ένα νέο κράτος που να περιλαμβάνει όλη την Ιταλία. Έτσι απέκτησαν όλοι οι κάτοικοι της Ιταλίας το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη και η Ρώμη έπαψε να είναι η κυρίαρχη πόλη-κράτος με υπηκόους τους άλλους κατοίκους της Ιταλίας. Έγινε πλέον η πρωτεύουσα του ενοποιημένου κράτους με πολίτες όλους τους Ιταλιώτες που κατοικούσαν ως τον Ρουβίκωνα ποταμό (μικρός ποταμός στη βόρεια Ιταλία που χύνεται στην Αδριατική θάλασσα). Στο τεράστιο κράτος δεν είναι εύκολο η πολιτική δύναμη να εξασφαλιστεί με την ψήφο του λαού, κι έτσι χρησιμοποιείται η δύναμη των όπλων.

 

 

·        Μετά τις μεγάλες κατακτήσεις οι ήδη πλούσιοι απέκτησαν όλες τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις που αφαιρούσαν από τους νικημένους. Αυτοί οι νέοι αριστοκράτες ονομάστηκαν συγκλητικοί. Οι ίδιοι ή οι πρόγονοί τους είχαν καταλάβει κάποτε ανώτατα αξιώματα και σταδιακά συγκέντρωσαν στα χέρια τους μεγάλη πολιτική δύναμη. Αυτοί εκλέγονταν από τον λαό για το αξίωμά τους και αποτελούσαν μια κλειστή κοινωνική ομάδα που δεν άφηνε το περιθώριο σε άτομα διαφορετικής κοινωνικής προέλευσης να διεκδικήσουν ανώτατο αξίωμα. Πήραν στα χέρια τους το εμπόριο των κατακτημένων χωρών όπως επίσης και τα τεράστια κέρδη από την είσπραξη των φόρων και έτσι αυτές οι οικογένειες πλούτιζαν όλο και περισσότερο από γενιά σε γενιά και αποτελούσαν μια δύναμη απέναντι στο λαό, ο οποίος έδινε τους στρατιώτες που κατακτούσαν τις καινούργιες χώρες.

 

·        Ο τελευταίος βασιλιάς της Περγάμου, ο Άτταλος ο Γ κληροδότησε πεθαίνοντας το κράτος του στο Ρωμαϊκό λαό, το 133π.Χ.

 

·        Τον 1^οαι.π.Χ. πολιτικές συγκρούσεις αριστοκρατικών και δημοκρατικών.

 

·        Όταν ανέλαβε ο Ιούλιος Καίσαρας, μετά τη νίκη του κατά του Πομπηίου στα Φάρσαλα το 48π.Χ. (και μ’ αυτήν τη μάχη τελειώνει ουσιαστικά η περίοδος της Δημοκρατίας), αναγορεύτηκε ισόβιος δικτάτορας και ίδρυσε πλήθος αποικιών στην Ελλάδα, τη Μ. Ασία, τη Γαλατία, την Ισπανία, την Αφρική όπου εγκατέστησε άκληρους Ρωμαίους πληβείους. Επίσης τότε ανοικοδομήθηκαν η Κόρινθος και η Καρχηδόνα. Βελτιώθηκε το ημερολόγιο με υπολογισμούς του Αλεξανδρινού αστρονόμου Σωσιγένη που ονομάστηκε Ιουλιανό προς τιμήν του Ιούλιου Καίσαρα. Στην Ελλάδα ήταν σε ισχύ μέχρι το 1923. Το σύγχρονο ημερολόγιο βασίστηκε σε τροποποιήσεις που εφαρμόστηκαν από τον πάπα Γρηγόριο τον ΙΓ, τον 16αι.

 

·        Τον Ιούλιο Καίσαρα (49π.Χ. – 44π.Χ. δικτάτορας) δολοφόνησαν ο Κάσιος Λογγίνος και ο Μάρκος Βρούτος στις 15 Μαρτίου του 44π.Χ.

 

·        Μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα, ο Μάρκος Αντώνιος με τον ανεψιό του Καίσαρα Οκταβιανό και τον Λέπιδο απετέλεσαν τη Β τριανδρία. Πολέμησαν και τιμώρησαν τον Κάσιο και τον Βρούτο και δεν άργησαν να οδηγηθούν σε ρήξη μεταξύ τους. Στη ναυμαχία στο Άκτιο το 31π.Χ.νικητής αναδείχθηκε ο Οκταβιανός ( ο μετέπειτα μετονομασθής Αύγουστος). Ο Μάρκος Αντώνιος εγκατέλειψε στρατό και στόλο και ακολούθησε την Κλεοπάτρα στην Αίγυπτο όπου και αυτοκτόνησαν και οι δύο. Τον επόμενο χρόνο ο Οκτάβιος κατέλαβε και την Αίγυπτο (30π.Χ.).

 

Πολιτεύματα της Ρώμης

 

·        753π.Χ. – 509π.Χ. βασιλεία (από την ίδρυση της πόλης μέχρι την εξέγερση των πατρικίων)

 

·        509π.Χ. – 48π.Χ. Δημοκρατία

 

·        48π.Χ. - 44π.Χ. (Ιούλιος Καίσαρας δικτάτορας)

·        44π.Χ. μέχρι 27π.Χ. (Β τριανδρία, εμφύλιες συγκρούσεις)

 

·        27π.Χ. – 193μ.Χ. Αυτοκρατορικοί χρόνοι

 

 

v Οι Αυτοκρατορικοί χρόνοι 27π.Χ. μέχρι 193μ.Χ.

 

·        27π.Χ – 14μ.Χ. Οκταβιανός Αύγουστος

 

·        Η μορφή του πολιτεύματος που καθιέρωσε ο Οκταβιανός Αύγουστος, δηλαδή η συγκυβέρνηση του αυτοκράτορα και της συγκλήτου, διατηρήθηκε για 2 αιώνες: 27π.Χ. – 193μ.Χ.

 

·        Η πνευματική αναγέννηση των αυτοκρατορικών χρόνων οφείλεται σε Έλληνες λόγιους που ανανέωσαν τη σκέψη των αρχαίων κλασικών αλλά και σε φιλέλληνες αυτοκράτορες όπως ο Αδριανός, ο Μάρκος Αυρήλιος κ.α. οι οποίοι ίδρυσαν σχολές νομικής και ρητορικής σε πόλεις της Ανατολής. Εκεί δίδαξαν πνευματικοί άνθρωποι, γνωστοί ως σοφιστές. Δεύτερη Σοφιστική.

 

 

·        Σπουδαίος συγγραφέας αυτής της εποχής ήταν ο Πλούταρχος, γνωστός για τους «Βίους» του και τα «Ηθικά».

 

·        Έλληνες ιστορικοί: Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς (1^οςαι.π.Χ. – 1^οςαι.μ.Χ.), ο Αππιανός, ο Δίων ο Κάσσιος που έγραψαν ρωμαϊκή ιστορία.

·        Ο Αρριανός (2^οςμ.Χ. αι.) που ασχολήθηκε με την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου και

·        ο Παυσανίας, που έγραψε έργο περιηγητικού περιεχομένου, όχι καθαρά ιστορικό, τον 2^ομ.Χ.αι. επίσης.

 

Στωική φιλοσοφία: Επίκτητος, Μάρκος Αυρήλιος

Πλωτίνος: νεοπλατωνισμός

Πλίνιος ο πρεσβύτερος: Φυσική Ιστορία

Στράβων: «Γεωγραφικά»

Γαληνός: ανατομικές έρευνες, ιατρική.

 

v Η κρίση της Αυτοκρατορίας τον 3^οαι.μ.Χ.

 

Πολλοί λόγοι οδήγησαν σε μια κρίση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τον 3^οαι.μ.Χ. Λόγοι οικονομικοί, κοινωνικοί, η όλο και αυξανόμενη δύναμη του στρατού (μισθοφορικού πλέον), οι αποσχίσεις τμημάτων της Αυτοκρατορίας στα βόρεια σύνορα και στην Ανατολή, η υποβάθμιση της συγκλήτου και η αναγόρευση αυτοκρατόρων από τον στρατό κ.α.

Βαρβαρικές επιδρομές από γερμανικά φύλα, όπως οι Φράγκοι, οι Σάξονες παραβίαζαν τα σύνορα στο Ρήνο.

Γοτθικά φύλα πέρασαν τον Δούναβη. Οι Έρουλοι έφτασαν μέχρι τη Νότια Ελλάδα και λεηλάτησαν την Αθήνα, την Κόρινθο, το Άργος και τη Σπάρτη (267 – 268μ.Χ.).

 

 

·        Η Ροτόντα, 4^οςαι.μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη, ήταν αρχικά μαυσωλείο (=ταφικό  μνημείο που ο Κάρας Μαύσωλος κατασκεύασε για τον εαυτό του τον 4^οαι.π.Χ.). Αποτελούσε μέρος ευρύτερου οικοδομικού συγκροτήματος που περιελάμβανε ένα ανάκτορο και την Αψίδα του Γαλερίου, η οποία κατασκευάστηκε στα τέλη του 3^ουαι.μ.Χ. σε ανάμνηση των νικηφόρων πολέμων του Γαλερίου (260-311μ.Χ.) κατά των Περσών.  Ο Γαλέριος ήταν Ιλλυρικής καταγωγής και ανακηρύχτηκε Αύγουστος το 305μ.Χ. – 311μ.Χ. Η τελευταία πολιτική του πράξη πριν πεθάνει ήταν η έκδοση του διατάγματος για την ανοχή της χριστιανικής θρησκείας το 311μ.Χ. αν και ο ίδιος αναφέρεται ως διώκτης των Χριστιανών. Η οριστική παύση των διωγμών θεσπίστηκε το 313μ.Χ. από τον Μ. Κωνσταντίνο.

 

v Η ύστερη αρχαιότητα (4^ος – 6^οςαι.μ.Χ.)

 

Η περίοδος αυτή, της ύστερης αρχαιότητας αποτελεί ουσιαστικά ένα μεταβατικό στάδιο.

Το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα του 4^ου αι. η αυτοκρατορία ήταν διαιρεμένη σε Ανατολικό και Δυτικό Ρωμαϊκό κράτος. Τον χωρισμό αυτό άρχισε ο Διοκλητιανός για να φέρει μια τάξη στη διοίκηση του τεράστιου ρωμαϊκού κράτους. Με τις μεταρρυθμίσεις του ο Διοκλητιανός μετέβαλε τον χαρακτήρα της μοναρχίας που μετατράπηκε σε Απόλυτη Μοναρχία.

 

·        Ο Κωνσταντίνος, όταν έμεινε μονοκράτορας, έδωσε απολυταρχικότερο χαρακτήρα στο πολίτευμα απ’ ότι ο Διοκλητιανός. Θέσπισε επίσης το Διάταγμα των Μεδιολάνων (=Μιλάνο) το 313μ.Χ. γνωστό και ως Διάταγμα της ανεξιθρησκίας.

Μετέφερε την πρωτεύουσα στην Κωνσταντινούπολη ( αποικία των Μεγαριτών με οικιστή τον Βύζαντα στα μέσα του 7^ουαι.π.Χ.). Τα εγκαίνια της Νέας Ρώμης, όπως αποκαλούνταν η Κωνσταντινούπολη έγιναν στις 11 Μαΐου το 330μ.Χ.

Η αυτοκρατορία που άρχισε να διαμορφώνεται με κέντρο την Κωνσταντινούπολη βασίστηκε σε 3 στοιχεία:

Ø τη ρωμαϊκή πολιτική παράδοση

Ø τη χριστιανική πίστη

Ø την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά

·        Τους 3 πρώτους αιώνες έγιναν επίσημα 10 διωγμοί κατά των χριστιανών. Ο τελευταίος μεγάλος διωγμός έγινε από τον Διοκλητιανό με την υποκίνηση του Γαλέριου.

·        Ο Κωνσταντίνος καθιέρωσε τον θεσμό των Οικουμενικών Συνόδων με τη συμμετοχή του αυτοκράτορα για να λύνονται τα προβλήματα που προέκυπταν σχετικά με τα δόγματα του Χριστιανισμού.

·        Ο Ιουλιανός υπέρ της αρχαίας θρησκείας.

·        Ο 4^ος αι. τελειώνει με την πλήρη επικράτηση του Χριστιανισμού.

·        Μεγάλη κρίση του Χριστιανισμού τον 5^ο αι. – αιρέσεις.

·        Το 450μ.Χ. ο αυτοκράτορας Μαρκιανός καθιέρωσε τον θεσμό σύμφωνα με τον οποίο ο νέος αυτοκράτορας στέφεται από τον πατριάρχη Κωνσταντινούπολης.

·        Η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική, η οποία είχε ξεκινήσει από τον Διοκλητιανό, οριστικοποιήθηκε από τον Μ. Θεοδόσιο. Μέσα στον 4^ο αι. το ανατολικό τμήμα βαθμιαία αυτονομήθηκε και παράλληλα εξελληνίστηκε. Ο χωρισμός έγινε οριστικός το 395μ.Χ. όταν ο Μ. Θεοδόσιος πριν πεθάνει χώρισε την αυτοκρατορία στα δύο και την μοίρασε στους δύο γιους του.

Το δυτικό τμήμα δέχτηκε καταιγισμό βαρβαρικών επιθέσεων μέσα σε λίγα χρόνια και κατέρρευσε το 476μ.Χ.

Αντίθετα το ανατολικό αντεπεξήλθε και συνέχισε ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το 476 Γότθοι και Ούννοι εγκαταστάθηκαν στα εδάφη του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους μετά από πολλές συγκρούσεις.

 

 

Η εποχή του Ιουστινιανού (6^οςαι.μ.Χ.)

 

Ο Ιουστινιανός σφράγισε με το έργο του τον 6^ο αι. (527-565μ.Χ.). Επιδίωξε την ανασύσταση της ρωμαϊκής οικουμένης στο εξωτερικό. Έκανε επιθετικούς πολέμους στη Δύση:

Ø στη Β. Αφρική κατέλυσε το γερμανικό κράτος των Βανδάλων

Ø στην Ιταλία διέλυσε το βασίλειο των Οστρογότθων μετά από σκληρούς αγώνες

Ø στην Ισπανία εκστράτευσε εναντίον των Βησιγότθων και προσάρτησε μεγάλες περιοχές.

Έκανε και αμυντικούς πολέμους. Στην Ανατολή και στον Δούναβη

Ø στα ασιατικά σύνορα κύριος αντίπαλος της αυτοκρατορίας ήταν οι Πέρσες

Ø στα βόρεια σύνορα διεισδύουν νέο λαοί, κυρίως Σλάβοι ενωμένοι με ουνικά φύλα του Αττίλα, οι οποίοι έφθασαν μέχρι την Πελοπόννησο τον 6^ο αι.

 

·        Εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού:

Εφάρμοσε καινοτόμες ιδέες, που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της βυζαντινής φυσιογνωμίας του κράτους.

Ø ισχυροποιήθηκε η απόλυτη μοναρχία

Ø επιβλήθηκε μία θρησκεία και ένα δόγμα. Ο Ιουστινιανός αντιμετώπισε με σκληρότητα τα κατάλοιπα των αρχαίων θρησκειών. Έκλεισε τη νεοπλατωνική σχολή των Αθηνών και δήμευσε την περιουσία της. Εξόντωσε τις θρησκευτικές μειονότητες. Με επιείκεια συμπεριφέρθηκε μόνο προς τους Εβραίους.

Ø Οικοδόμησε την Αγία Σοφία

Ø Έκανε σημαντική κωδικοποίηση του Δικαίου

Ø Θεμελιώθηκε νέο διοικητικό σύστημα που απέτρεψε τον εκφεουδαρχισμό της αυτοκρατορίας.

·        Στη διάρκεια της ύστερης αρχαιότητας (4^ος – 6^οςαι.μ.Χ.) 3 παράγοντες διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα του Ανατολικού κράτους:

Ø η ρωμαϊκή κρατική παράδοση

Ø η ελληνική παιδεία

Ø χριστιανική πίστη.

·        Ο διάδοχος του Μ. Κωνσταντίνου, Κωνστάντιος ίδρυσε στην Κωνσταντινούπολη βασιλική βιβλιοθήκη, η οποία περιελάμβανε και εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων βιβλίων.

·        Η ελληνική παιδεία ενισχύθηκε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β με την ίδρυση στην Κωνσταντινούπολη του Πανδιδακτηρίου (425μ.Χ.) του πρώτου κρατικού πανεπιστημίου. Στην ίδρυσή του συνέβαλαν δύο γυναίκες, η Αθηναΐδα-Ευδοκία και η Πουλχερία, σύζυγος και αδερφή αντίστοιχα του Θεοδοσίου του Β που διέθεταν ελληνική παιδεία.

Τον 5^ο αι. επίσης δημιουργήθηκε και λειτούργησε Θεολογική σχολή υπό την αιγίδα του πατριάρχη.