«Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν του Τζέημς Τζόυς, ΠΕΡΙ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ;»

 

του Ελευθέριου Ανευλαβή

 

Δέκα και πλέον χρόνια μετά την έκδοσή του, με μεγάλη έκπληξη και χαρά, πληροφορήθηκα τη μετάφραση από τον γιατρό Ελευθέριο Ανευλαβή του τελευταίου πολυσυζητημένου και ελάχιστα διαβασμένου βιβλίου του James Joyce, The Finnegans Wake.

Όπως πολλοί αναγνώστες το είχα και εγω στη βιβλιοθήκη μου, αλλά δεν τόλμησα ποτέ να το διαβάσω.

Όταν είδα τη μετάφραση του γιατρού και Τζοϋσικού θαυμαστή Ελευθέριου Ανευλαβή, αποφάσισα πως ήρθε η ώρα να το προσπαθήσω με τα κείμενα και στις δύο γλώσσες.

 Στις ίδιες εκδόσεις ήταν και το ως άνω βοήθημα, το οποίο και παρουσιάζω σήμερα στο μπλογκ.

Βιαζόμουν να κολυμπήσω στα βαθειά της Αγρύπνιας, αλλά σκέφτηκα ότι οι 88 σελίδες του βοηθήματος θα ήταν εύκολη και γρήγορη υπόθεση.

Δεν ήταν.

Με έστειλε να ενημερωθώ σχετικά με την κβαντική φυσική και τα κουάρκς (λέξη που ο Αμερικανός  νομπελίστας φυσικός, Murrey Gell-Mann  δανείστηκε από τα Φιννεγκανικά αγγλικά του J. Joyce!), κάτι καθόλου αναμενόμενο.

Την περίοδο 1922 -1939 που γράφεται η Αγρύπνια, έχει τελεστεί μια επανάσταση γνώσεων όσων αφορά τον φυσικό κόσμο, (η διάσπαση του ατόμου, η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, η κβαντική φυσική και άλλα)  που καθιστούν τους νευτώνειους φυσικούς νόμους άκυρους και την ως τότε γνώση του κόσμου ανεπαρκή.

Η κβαντική φυσική αναδεικνύει μια πραγματικότητα του κόσμου, όχι σίγουρη.

«Μπορούμε να μιλάμε μόνο για πιθανότητες συμβάντων…. Η γλώσσα τώρα αποδεικνύεται ανεπαρκής για την περιγραφή των νεωστί ανακαλυφθέντων κβαντικών φαινομένων. Το γεγονός αυτό αναγκάζει τους φυσικούς να αναπτύξουν ένα νέο ιδίωμα γλώσσας προκειμένου να κοινοποιήσουν τα ευρήματά τους παραιτούμενοι από την αυστηρή κυριολεξία της επιστημονικής γλώσσας….».

Μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο ζει ο Τζόυς και όπως η κβαντική φυσική έτσι και αυτός δημιουργεί μια νέα γλώσσα για να εκφράσει τον χαόκοσμο της Αγρύπνιας των Φίννεγκαν. Για να εξερευνήσει τον κόσμο των ονείρων και του ασυνείδητου.

Η γλώσσα της Αγρύπνιας

Οι λέξεις που επινοεί, σύνθετες, πολυπολυσύνθετες, ρευστές, με διαφορετικά νοήματα το ένα πάνω στο άλλο, από εξήντα και πλέον γλώσσες παρμένες και μετασχηματισμένες, κάποιες χωρίς νόημα, (όπως τα κουάρκ,’Three quarks for Muster Mark’ ), άλλες αναγραμματισμένες δίνοντας έτσι πολλαπλά νοήματα, λέξεις που αναφέρονται σε ονόματα, πρόσωπα, τόπους, μυθολογία, ιστορία.

 Ακόμα και τα ονόματα των πέντε μελών της οικογένειας, που αποτελούν τους χαρακτήρες του βιβλίου, είναι πολλά για τον καθένα και με ποικίλες σημασίες, πολλές πιθανότητες ερμηνείας του νοήματός τους, πχ ο HCE , ο σύζυγος και πατέρας, που αναφέρεται ως Here Comes Everyone, ή ως Ηaroun Childeric Eggbirth  ή Ηumile Commune and Ensectuous (Παρακατιανός, Κοινωνικός και Εντομοαιμομίκτης), είτε με τη φράση “highly charged with electrons” (έντονα φορτισμένος με ηλεκτρόνια) και με πολλά άλλα ονόματα, ανάλογα με το πλαίσιο μέσα στο οποίο χρησιμοποιείται το όνομά του, δημιουργώντας έτσι άλλη μια δυσκολία στην κατανόηση του βιβλίου.

Η Αγρύπνια είναι γραμμένη σε μια χαοτική γλώσσα.

Μια γλώσσα που δημιούργησε ο ίδιος ο Τζόυς, βασισμένη στην Αγγλική, αλλά που οι λέξεις της είναι τόσο περίεργα φτιαγμένες, με την ανάμειξη πολλών δεκάδων άλλων γλωσσών, με τους ήχους τους επιλεγμένους ώστε να σηματοδοτούν δύο διαφορετικές λέξεις. Σχεδόν κάθε λέξη στο βιβλίο, γράφει ο Ανευλαβής, «είναι ένα σύνθεμα δύο ή περισσοτέρων λέξεων, είτε οπτικά είτε ακουστικά είτε και τα δύο».

Πολλοί κριτικοί, χαμένοι μέσα σε αυτές, χαρακτήρισαν το έργο αυτό ως «ανοησία». Άλλοι ως χάσιμο χρόνου και άλλοι ως το αριστούργημα μιας ιδιοφυίας.

Τα πρόσωπα του έργου

Δεν υπάρχουν χαρακτήρες όπως αυτούς που ξέρουμε από άλλα μυθιστορήματα.

Είναι ο πατέρας (HCE) ένας εργάτης που μεθυσμένος πέφτει και σκοτώνεται εν ώρα εργασίας, η γυναίκα του, η οποία αναφέρεται συνήθως με το όνομα Άννα Λίβια Πλούραμπελ (ALP) και τα τρία τους παιδιά, δύο δίδυμα αγόρια ο Σημ και ο Σων και η κόρη η Ίσσυς.

Στο Δουβλίνο, φυσικά.

 Το Δουβλίνο, αν και ο Τζόυς το εγκαταλείπει πολύ νωρίς, με το οποίο έχει μια σχέση μίσους –αγάπης –νοσταλγίας και περιφρόνησης, είναι παντού.

Στον Οδυσσέα του, που διαδραματίζεται στο Δουβλίνο σε μία ημέρα, την 16 Ιουλίου 1904 (την ημέρα που γνώρισε τη σύντροφο και μετά από 34 χρόνια συμβίωσης, σύζυγό του Νόρα Μπάρνακλ ) και η οποία έχει παραμείνει ως η μόνη λογοτεχνική επέτειος με το όνομα Bloom’s Day, στην Αγρύπνια των Φίννεγκαν ( παρμένο και πειραγμένο, από γνωστή ιρλανδική μπαλάντα με τίτλο, στον ενικό, The Finnegan’s wake) και στα άλλα του έργα.

«Εν συντομία», γράφει ο μεταφραστής της Αγρύπνιας Ελευθέριος Ανευλαβής, «οι άνθρωποι της Αγρύπνιας χίλιοι και ένας, είναι μέλη ή προβολές και προεκτάσεις της οικογένειας. Πλευρές του HCE και της ALP, που, κατά κάποιον τρόπο, είναι όλοι οι άνθρωποι του κόσμου».

«Η Αγρύπνια είναι ένας τρόπος να βλέπουμε, με του «μυαλού το μάτι», τον άπειρο χαόκοσμο. Με την ποικιλομορφία της, τη συνεχή μεταβλητότητά της και την από στιγμή σε στιγμή μη προβλεψιμότητά της, είναι ένα παράδειγμα μυστήριας τάξης μέσα στο χάος».

Και τελειώνει αυτή την υπέροχη, κατατοπιστική προσέγγιση του μέγιστου έργου του James Joyce, The Finnegans Wake με τη φράση,

«Έχει πολλή πλάκα η Αγρύπνια των Φίννεγκαν».

Πρόταση που μου θύμισε μια εικόνα από την βιογραφία του Τζόυς, του Richard Ellmann, όπου ο Τζόυς δουλεύει πάνω στην Αγρύπνια μέσα στη νύχτα και γελάει, θυμάται η Νόρα που τον ακούει από το διπλανό δωμάτιο.

Είπε πως έδωσε δουλειά στους μελετητές του έργου για εκατό χρόνια!