«Λόγια του Πρωινού και του Σούρουπου»

 

του Ναγκίμπ Μαχφούζ

 

Ό,τι καλύτερο έχω διαβάσει τελευταία.

Έρχεται από την Αίγυπτο και τον μεγάλο συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, με πρώτη έκδοση το 1987.

Πρωτότυπος τρόπος αφήγησης της ιστορίας τριών οικογενειών, που έζησαν στο Κάιρο, από το 1798, όταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης εισέβαλλε στην Αλεξάνδρεια, μέχρι τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ με το Ισραήλ, το 1973.

Δίνει τις ιστορίες των προσώπων, χωρίζοντάς τους κατά αλφαβητική σειρά, με βάση το όνομά τους!!

Και είναι πολλά τα πρόσωπα, αφού έχουμε οικογένειες με έξι ή και δέκα παιδιά, πράγμα το οποίο κάνει την αφήγηση χαοτική. (Ευτυχώς στις τελευταίες σελίδες υπάρχουν σχεδιαγράμματα- οικογενειακά δέντρα).

Αν δεν αποθαρρυνθείς και συνεχίσεις το διάβασμα, βλέπεις ότι συνδέει τα γεγονότα και τα πρόσωπα με τόσο έξυπνο και οργανωμένο τρόπο, ώστε και να σε κρατάει σε εγρήγορση και αγωνία σχετικά με την πλοκή και να ξεκαθαρίζει σε επόμενες σελίδες τα μπερδέματα και τις απορίες, που επίτηδες αφήνει αναπάντητα.

Παρακολουθώντας τις ιστορίες των ηρώων του, γίνεσαι μάρτυρας της ιστορίας της Αιγύπτου δύο ολόκληρων αιώνων και του τρόπου με τον οποίο τη βιώνουν οι πολίτες της.

Αυτό που ενδιαφέρεται ο συγγραφέας να δώσει μέσα από την αφήγηση της ζωής όλων αυτών των ανθρώπων είναι,

 οι κοινωνικές τάξεις της Αιγύπτου,

 η θέση της γυναίκας και η βελτίωσή της με τα χρόνια,

 η σημασία του γάμου διαχρονικά,

 το πρόβλημα της αξιοκρατίας,

 η διάβρωση της παραδοσιακής αραβικής κοινωνίας,

 οι δεσμοί στην οικογένεια, που και αυτοί χαλαρώνουν στο  πέρασμα του χρόνου,

η σημασία της καταγωγής και του πλούτου (εδώ το επίτευγμα του συγγραφέα είναι ότι η ιστορία του συγκεντρώνει ήρωες όλων των βαθμίδων αυτών των αξιών),

η μετανάστευση στην Ευρώπη,

αλλά και η πολιτική ιστορία της χώρα, όπως τη βιώνουν πολίτες όλων των τάξεων.

 

Με το μυθιστόρημα αυτό έχεις βρεθεί στους δρόμους του Καΐρου, μέσα στο συνωστισμό των ανθρώπων, αμαξιών, υπαίθριων πωλητών, παιδιών και ζεις την ατμόσφαιρα με όλες τις αισθήσεις.

 

 

 

 

James Joyce, Γράμματα στη Νόρα

 

Ο Τζόυς γεννήθηκε το 1882 σε ένα προάστιο του Δουβλίνου και ήταν το πρώτο από τα δέκα παιδιά της οικογένειας.

Ήταν είκοσι δύο χρονών ό ίδιος και δεκαεννέα η Νόρα, όταν συναντήθηκαν για πρώτη φορά, στις δεκαέξι Ιουνίου του 1904. Ήταν τόσο σημαντική η ημερομηνία γι αυτόν, ώστε τοποθέτησε τη δράση του «Οδυσσέα»
  του, μέσα στις 24 ώρες της και γιορτάζεται κάθε χρόνο με το όνομα Bloomsday, από το πλήθος των θαυμαστών του.

Τα γράμματά του, στη «μικρή κατσουφιασμένη Νόρα» την «χιλιάκριβη» του αγάπη, έχουν διάρκεια από το 1904, ( όταν μετά τη φυγή και την εγκατάστασή τους στην Τεργέστη, ο ίδιος γύρισε για λίγο στην Ιρλανδία, μόνος του) , και φτάνουν μέχρι το 1922, τη χρονιά έκδοσης του «Οδυσσέα» όπου της προτείνει , «Ω αγαπημένη μου….(πόσο θα ήθελα) να διαβάσεις αυτό το βιβλίο που ράγισε την καρδιά μου και να με πάρεις κοντά σου για να με κάνεις ό,τι θέλεις».

Η σχέση τους ταυτίζει τη μοναξιά και τη θλίψη δύο παιδιών «ξένων στην ίδια τους τη χώρα».

Τα μοτίβα που επαναλαμβάνονται στα γράμματά του, είναι η λαχτάρα του για αυτήν, «Θέλω να είμαι κύριος της ψυχής και του κορμιού σου», η ανάγκη του να παίρνει δύναμη από την αγάπη της, ο πόθος του για το κορμί της, ο αισθησιασμός της, η απέχθειά του για το Δουβλίνο, «Πόση αηδία, αηδία, αηδία, μου φέρνει το Δουβλίνο! Είναι η πόλη της αποτυχίας, της εχθρότητας και της δυστυχίας. Λαχταρώ να φύγω από δω πέρα».

«Υπήρξες για τη νεαρή ανδρική μου ηλικία ό,τι και η ιδέα της Παρθένου Μαρίας για τα παιδικά μου χρόνια».

Βέβαια υπάρχουν και ορισμένες επιστολές του από το Δουβλίνο, όταν αυτή βρίσκεται στην Τεργέστη, τα οποία βρίθουν από αχαλίνωτο ερωτισμό και ακραίες σεξουαλικές φαντασιώσεις. Τίποτα όμως δεν είναι σοκαριστικό και βρώμικο, μέσα στο όλο πλαίσιο της επιστολής: «Τη μια στιγμή σε βλέπω σαν παρθένα  ή σαν μαντόνα και την επόμενη στιγμή σε βλέπω αναίσχυντη, αγέρωχη, μισόγυμνη, πρόστυχη! Τι σκέφτεσαι για μένα; Μήπως σε αηδιάζω;».

Όταν το 1909 βρέθηκε σε μια συγκέντρωση αρκετών ανθρώπων, «..και όλοι μου λέγανε την ίδια ιστορία: ότι θα γίνω ο μεγαλύτερος συγγραφέας της χώρας μου στο μέλλον», τίποτα από αυτά, της γράφει, δεν τον άγγιζαν αλλά σκεφτόταν μόνο «εκείνη που με κρατάει στο χέρι της σα βοτσαλάκι». Ζητάει να τον στηρίζει, να τον προστατεύει, σα να ήταν το παιδάκι της και να τον μαλώνει όταν κάνει τις τρέλες του. Άλλοτε, όμως, της λέει πόσο τον πληγώνει η ψυχρότητα και η χοντροκοπιά της, όπως όταν δεν συμμερίστηκε τη συγκίνησή του στην όπερα, ή όταν τον αποκάλεσε ηλίθιο επειδή γύρισε σπίτι αργά. «Ποτέ δεν θα κουραστώ από σένα, πολυαγαπημένη –να ήσουν μόνο λιγάκι πιο ευγενική!».

Επίσης αναφέρεται ευγενικά στο ότι δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τα γραπτά του, αν και αυτή είναι η μούσα του σε αυτά που γράφει, (η Μόλλυ Μπλούμ στο Οδυσσέα, η Γκρέτα Κονρόυ στους Νεκρούς, η Άννα Λίβια Πλούραμπελ στο Αγρύπνια των Φίνεγκαν..).

Η αγωνία του επαναλαμβάνεται, να βρει κάποια χρήματα για να τα βγάζουν πέρα, αλλά και για να της κάνει τα δώρα που επιθυμεί αυτός. Και δίνει τα λιγοστά χρήματά του για να της τυπώσει έναν πολυτελή τόμο, το βιβλιοδετημένο χειρόγραφο της ποιητικής του συλλογής «Μουσική Δωματίου». Ήταν ένας πολύ καλός τενόρος, εκτός των άλλων.

«Ίσως τούτο το βιβλίο που σου στέλνω», της γράφει στις 22 Δεκεμβρίου 1909 από το Δουβλίνο, «να ζήσει πιο πολύ από σένα και από μένα. Ίσως μια μέρα τα δάχτυλα ενός νεαρού άντρα ή μιας νεαρής γυναίκας (των παιδιών των παιδιών μας) να ξεφυλλίσουν ευλαβικά τα φύλλα της περγαμηνής, όταν πια οι δύο εραστές που τα αρχικά τους είναι χαραγμένα στο κάλυμμα, θα έχουν χαθεί από καιρό. Τίποτα δεν θα έχει μείνει τότε, αγαπημένη μου, απ’ τα φτωχά μας τα κορμιά που τα συντάραζαν τα πάθη και ποιος να ξέρει πού θα βρίσκονται δύο ψυχές που συνεννοούνταν μονάχα με το βλέμμα..».

 

 

 

ΤΑ ΔΑΡΒΙΝΙΚΑ ΔΕΙΝΑ

 του Γιάννη Μανέτα

Ο κοινωνικός δαρβινισμός

Σύμφωνα με τα λεξικά, ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι η τάση που ισχυρίζεται ότι οι μηχανισμοί της βιολογικής εξέλιξης έχουν εφαρμογή και στις κοινωνικές επιστήμες. Βασίζεται στους αφορισμούς της επικράτησης του ισχυρότερου και της μάχης για την επιβίωση.

Είναι ο τρόπος με τον οποίο η συστημική διανόηση της εποχής μετά τον Δαρβίνο, ερμήνευσε μια κατά τα άλλα ορθή θεωρία, η οποία, ωστόσο, τόνιζε υπέρμετρα τον ανταγωνισμό ατόμων και ομάδων σε βάρος της συνεργασίας, της συμβίωσης και της κοινωνικότητας, κατά τον συγγραφέα του βιβλίου.

Στην εποχή της Βιομηχανικής και Τεχνολογικής Επανάστασης αυτή η ανάγνωση έδωσε καλή λαβή για να υποστηριχτεί ο ανταγωνισμός και η ανισότητα μεταξύ των ατόμων και των κοινωνικών ομάδων.

Το αν αυτό ήταν ένα απλό ή ένα εσκεμμένο λάθος, δύσκολο να απαντηθεί, γράφει ο Μανέτας.

Ο ίδιος συμμερίζεται την άποψη αυτών, οι οποίοι χωρίς να αμφισβητούν τον ρόλο του ανταγωνισμού στην εξέλιξη των βιολογικών και κοινωνικών πραγμάτων, τονίζουν και τη μεγάλη σημασία της συνεργασίας και της συμβίωσης.

Μετά βέβαια την κτηνωδία της Ευγονικής στα στρατόπεδα των Ναζί, ο κοινωνικός δαρβινισμός απέκτησε κακή φήμη. Έτσι άρχισαν να μελετώνται ξανά η αλληλεπίδραση γονιδίων, περιβάλλοντος και κουλτούρας.

Στις αλλαγές που επέφερε η Επιγενετική, πριν κάποιες δεκαετίες, συγκαταλέγονται οι εξής κυριότερες.

·         Δεν είναι μόνο τα γονίδια αλλά και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον που επηρεάζει τη γενετική.

·         Δεν σημαίνει αυτό ότι αλλοιώνεται η δομή του γονιδίου, αλλά η έκφρασή του. Δηλαδή κάποια γονίδια αποσιωπούνται και άλλα ενεργοποιούνται περισσότερο εξαιτίας εξωτερικών εμπειριών, οπότε μπορεί ο οργανισμός να επηρεαστεί παροδικά από το περιβάλλον και αυτή η επίκτητη γενετική αλλαγή, μπορεί να παγιωθεί γενετικά και να μεταβιβαστεί ακόμα και στους απογόνους, έστω βραχυπρόθεσμα και μάλιστα ακόμα και αν ο περιβαλλοντικός αυτός παράγοντας έχει παρέλθει.

 

Νευροπλαστικότητα

Μια άλλη πρόσφατη σχετικά ρωγμή ( από το 1990) στον βιολογικό ντετερμινισμό προήλθε από τις νευροεπιστήμες.

Μπορεί ο όγκος του εγκεφάλου να μη μεγαλώνει πια γύρω στην εφηβεία, περιοριζόμενος από το κρανίο,

μπορεί κύτταρα του να καταστρέφονται (κι ας είναι 10 δισεκατομμύρια) και συνάψεις να καταργούνται,

όμως,

νεώτερες παρατηρήσεις και πειράματα έδειξαν ότι,

τα εγκεφαλικά κύτταρα τελικά –σε κάποιο βαθμό- διαιρούνται, αντικαθιστώντας τα παλιότερα και οι συνάψεις αναδιατάσσονται αέναα.

Και τις αλλαγές αυτές κατευθύνουν οι εμπειρίες, που τρυπώνουν στον εγκέφαλο και τον τροποποιούν, μέχρι την τελευταία στιγμή.

Το μεγάλο πλήθος των πληροφοριών αποτυπώνεται σε παλιά και νέα κύτταρα, σε παλιές και νέες συνάψεις. Μπορεί, δηλαδή, ο εγκέφαλος να φιλτράρει αυτές τις πληροφορίες και να δεχτεί ή να απορρίψει το ποιες θα επιλέξει.

«Ναι, ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει».

 

Λοιπόν, τα γονίδια με τα οποία γεννιόμαστε, ή το περιβάλλον και η ανατροφή που δεχόμαστε, καθορίζουν τα χαρακτηριστικά μας; Βιολογικά είτε συμπεριφορικά;

Γράφει ο Μανέτας:

« Η παγκόσμια επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, του αρπακτικού δηλαδή καπιταλισμού, αναθερμαίνει το κοινωνικά δαρβινικό αφήγημα, το οποίο με  θρασύτητα και χωρίς ντροπή υποστηρίζεται ως η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, ακόμα και από επίσημα χείλη ». Δηλαδή, η άποψη ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ανταγωνιστικός και συνεπώς, η ανισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους και τις κοινωνίες είναι αναπόφευκτη. Είναι «η μαύρη μας η μοίρα» να ζούμε σε αυτές τις κοινωνίες και οι οποίες συνεπώς δεν μπορούν να αλλάξουν.

Άρα ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι μια επικίνδυνη πολιτισμική επινόηση, που δεν αφήνει περιθώρια για ένα καλύτερο μέλλον της ανθρωπότητας, αφού τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Έτσι είναι η φύση μας!

Ο ίδιος ο Μανέτας  πιστεύει ότι ένας κόσμος καλύτερος από τον σημερινό, είναι εφικτός και συμβατός με αυτό που θα ονομάζαμε ανθρώπινη φύση. Ένας τέτοιος κόσμος υπήρξε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, κατά την παλαιολιθική εποχή και υπάρχει σε σύγχρονες πρωτόγονες κοινωνίες. Αναφέρεται λεπτομερώς σε πολλές από αυτές. Κοινωνίες συνεργατικές, εξισωτικές και φιλειρηνικές μακριά από τον ανταγωνισμό και την ιεραρχία των νέων κοινωνιών • αυτών που άρχισαν να εμφανίζονται από την Νεολιθική εποχή, δηλαδή πριν από 12.000 χρόνια.

Τελειώνει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του, υποστηρίζοντας ότι, αφού ακόμα υπάρχουν στον άνθρωπο αξίες όπως αντίσταση στην ανισότητα, την αδικία και τον ανταγωνισμό, ο οποίος οδηγεί στους πολέμους, μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι η γενετική μας συμπεριφορά πρέπει να περιέχει στοιχεία που παγιώθηκαν προσαρμοστικά μέσα στα δύο εκατομμύρια χρόνια της Παλαιολιθικής εποχής και ότι τα 12.000 χρόνια της Νεολιθικής εποχής και μέχρι σήμερα, είναι δύσκολο να εξαλείψουν αυτή την ευγενή παρακαταθήκη. Όπως ακριβώς τα 6 εκατομμύρια χρόνια μετά τον διαχωρισμό μας από τον χιμπατζή, δεν εξάλειψαν τις επιθετικές, δόλιες και μακιαβελικές πτυχές του χαρακτήρα μας.

Ο χρόνος που η ανθρωπότητα διήνυσε εξισωτικά και ειρηνικά είναι πολύ μεγάλος για να μην αφήσει ισχυρά πολιτισμικά ίχνη. Το βλέπουμε στη συνεχή αντίσταση του ανθρώπου ενάντια στην εκμετάλλευση και την ανισότητα.

 

Ενδιαφέροντα στοιχεία από το βιβλίο:

·         Η ηλικία του Σύμπαντος είναι 13,5 δισεκατομμύρια έτη.

·         Η ηλικία της γης, είναι χονδρικά το 1/3 της ηλικίας του Σύμπαντος, δηλαδή, 4,5 δισεκατομμύρια έτη.

·         Οι πρώτες μορφές ζωής εμφανίστηκαν 3,5 δισεκατομμύρια έτη πριν από σήμερα.

·         230 εκατομμύρια με 65 εκατομμύρια έτη πριν από σήμερα, στη γη κυρίαρχοι είναι οι Δεινόσαυροι.

·         6 εκατομμύρια χρόνια έχουν περάσει από τον διαχωρισμό μας, κατά την εξελικτική πορεία των ειδών, από τον χιμπατζή. Μαζί του μοιραζόμαστε έναν κοινό πρόγονο από τον οποίο εξελιχτήκαμε διαφορετικά.

·         2 εκατομμύρια χρόνια έχουν περάσει από την εμφάνιση των Ανθρωπίδων

·         200.000 χρόνια πριν από σήμερα, έζησε ο Homo Sapiens.

·         Το DNA του ανθρώπινου κυττάρου έχει συνολικό μήκος 2 μέτρα(!) και χωράει στον πυρήνα του κυττάρου που έχει διάμετρο 6 μικρόμετρα ( 1 μικρόμετρο ή 1 μικρό ισούται με 1 εκατομμυριοστό του μέτρου)!! Αυτό οφείλεται στην εξαιρετικά μεγάλη συμπίεσή του.

·         Υπολογίζεται ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα.

·         Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από 10 δισεκατομμύρια κύτταρα.