ΤΑ ΔΑΡΒΙΝΙΚΑ ΔΕΙΝΑ

 του Γιάννη Μανέτα

Ο κοινωνικός δαρβινισμός

Σύμφωνα με τα λεξικά, ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι η τάση που ισχυρίζεται ότι οι μηχανισμοί της βιολογικής εξέλιξης έχουν εφαρμογή και στις κοινωνικές επιστήμες. Βασίζεται στους αφορισμούς της επικράτησης του ισχυρότερου και της μάχης για την επιβίωση.

Είναι ο τρόπος με τον οποίο η συστημική διανόηση της εποχής μετά τον Δαρβίνο, ερμήνευσε μια κατά τα άλλα ορθή θεωρία, η οποία, ωστόσο, τόνιζε υπέρμετρα τον ανταγωνισμό ατόμων και ομάδων σε βάρος της συνεργασίας, της συμβίωσης και της κοινωνικότητας, κατά τον συγγραφέα του βιβλίου.

Στην εποχή της Βιομηχανικής και Τεχνολογικής Επανάστασης αυτή η ανάγνωση έδωσε καλή λαβή για να υποστηριχτεί ο ανταγωνισμός και η ανισότητα μεταξύ των ατόμων και των κοινωνικών ομάδων.

Το αν αυτό ήταν ένα απλό ή ένα εσκεμμένο λάθος, δύσκολο να απαντηθεί, γράφει ο Μανέτας.

Ο ίδιος συμμερίζεται την άποψη αυτών, οι οποίοι χωρίς να αμφισβητούν τον ρόλο του ανταγωνισμού στην εξέλιξη των βιολογικών και κοινωνικών πραγμάτων, τονίζουν και τη μεγάλη σημασία της συνεργασίας και της συμβίωσης.

Μετά βέβαια την κτηνωδία της Ευγονικής στα στρατόπεδα των Ναζί, ο κοινωνικός δαρβινισμός απέκτησε κακή φήμη. Έτσι άρχισαν να μελετώνται ξανά η αλληλεπίδραση γονιδίων, περιβάλλοντος και κουλτούρας.

Στις αλλαγές που επέφερε η Επιγενετική, πριν κάποιες δεκαετίες, συγκαταλέγονται οι εξής κυριότερες.

·         Δεν είναι μόνο τα γονίδια αλλά και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον που επηρεάζει τη γενετική.

·         Δεν σημαίνει αυτό ότι αλλοιώνεται η δομή του γονιδίου, αλλά η έκφρασή του. Δηλαδή κάποια γονίδια αποσιωπούνται και άλλα ενεργοποιούνται περισσότερο εξαιτίας εξωτερικών εμπειριών, οπότε μπορεί ο οργανισμός να επηρεαστεί παροδικά από το περιβάλλον και αυτή η επίκτητη γενετική αλλαγή, μπορεί να παγιωθεί γενετικά και να μεταβιβαστεί ακόμα και στους απογόνους, έστω βραχυπρόθεσμα και μάλιστα ακόμα και αν ο περιβαλλοντικός αυτός παράγοντας έχει παρέλθει.

 

Νευροπλαστικότητα

Μια άλλη πρόσφατη σχετικά ρωγμή ( από το 1990) στον βιολογικό ντετερμινισμό προήλθε από τις νευροεπιστήμες.

Μπορεί ο όγκος του εγκεφάλου να μη μεγαλώνει πια γύρω στην εφηβεία, περιοριζόμενος από το κρανίο,

μπορεί κύτταρα του να καταστρέφονται (κι ας είναι 10 δισεκατομμύρια) και συνάψεις να καταργούνται,

όμως,

νεώτερες παρατηρήσεις και πειράματα έδειξαν ότι,

τα εγκεφαλικά κύτταρα τελικά –σε κάποιο βαθμό- διαιρούνται, αντικαθιστώντας τα παλιότερα και οι συνάψεις αναδιατάσσονται αέναα.

Και τις αλλαγές αυτές κατευθύνουν οι εμπειρίες, που τρυπώνουν στον εγκέφαλο και τον τροποποιούν, μέχρι την τελευταία στιγμή.

Το μεγάλο πλήθος των πληροφοριών αποτυπώνεται σε παλιά και νέα κύτταρα, σε παλιές και νέες συνάψεις. Μπορεί, δηλαδή, ο εγκέφαλος να φιλτράρει αυτές τις πληροφορίες και να δεχτεί ή να απορρίψει το ποιες θα επιλέξει.

«Ναι, ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει».

 

Λοιπόν, τα γονίδια με τα οποία γεννιόμαστε, ή το περιβάλλον και η ανατροφή που δεχόμαστε, καθορίζουν τα χαρακτηριστικά μας; Βιολογικά είτε συμπεριφορικά;

Γράφει ο Μανέτας:

« Η παγκόσμια επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, του αρπακτικού δηλαδή καπιταλισμού, αναθερμαίνει το κοινωνικά δαρβινικό αφήγημα, το οποίο με  θρασύτητα και χωρίς ντροπή υποστηρίζεται ως η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, ακόμα και από επίσημα χείλη ». Δηλαδή, η άποψη ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ανταγωνιστικός και συνεπώς, η ανισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους και τις κοινωνίες είναι αναπόφευκτη. Είναι «η μαύρη μας η μοίρα» να ζούμε σε αυτές τις κοινωνίες και οι οποίες συνεπώς δεν μπορούν να αλλάξουν.

Άρα ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι μια επικίνδυνη πολιτισμική επινόηση, που δεν αφήνει περιθώρια για ένα καλύτερο μέλλον της ανθρωπότητας, αφού τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Έτσι είναι η φύση μας!

Ο ίδιος ο Μανέτας  πιστεύει ότι ένας κόσμος καλύτερος από τον σημερινό, είναι εφικτός και συμβατός με αυτό που θα ονομάζαμε ανθρώπινη φύση. Ένας τέτοιος κόσμος υπήρξε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, κατά την παλαιολιθική εποχή και υπάρχει σε σύγχρονες πρωτόγονες κοινωνίες. Αναφέρεται λεπτομερώς σε πολλές από αυτές. Κοινωνίες συνεργατικές, εξισωτικές και φιλειρηνικές μακριά από τον ανταγωνισμό και την ιεραρχία των νέων κοινωνιών • αυτών που άρχισαν να εμφανίζονται από την Νεολιθική εποχή, δηλαδή πριν από 12.000 χρόνια.

Τελειώνει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του, υποστηρίζοντας ότι, αφού ακόμα υπάρχουν στον άνθρωπο αξίες όπως αντίσταση στην ανισότητα, την αδικία και τον ανταγωνισμό, ο οποίος οδηγεί στους πολέμους, μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι η γενετική μας συμπεριφορά πρέπει να περιέχει στοιχεία που παγιώθηκαν προσαρμοστικά μέσα στα δύο εκατομμύρια χρόνια της Παλαιολιθικής εποχής και ότι τα 12.000 χρόνια της Νεολιθικής εποχής και μέχρι σήμερα, είναι δύσκολο να εξαλείψουν αυτή την ευγενή παρακαταθήκη. Όπως ακριβώς τα 6 εκατομμύρια χρόνια μετά τον διαχωρισμό μας από τον χιμπατζή, δεν εξάλειψαν τις επιθετικές, δόλιες και μακιαβελικές πτυχές του χαρακτήρα μας.

Ο χρόνος που η ανθρωπότητα διήνυσε εξισωτικά και ειρηνικά είναι πολύ μεγάλος για να μην αφήσει ισχυρά πολιτισμικά ίχνη. Το βλέπουμε στη συνεχή αντίσταση του ανθρώπου ενάντια στην εκμετάλλευση και την ανισότητα.

 

Ενδιαφέροντα στοιχεία από το βιβλίο:

·         Η ηλικία του Σύμπαντος είναι 13,5 δισεκατομμύρια έτη.

·         Η ηλικία της γης, είναι χονδρικά το 1/3 της ηλικίας του Σύμπαντος, δηλαδή, 4,5 δισεκατομμύρια έτη.

·         Οι πρώτες μορφές ζωής εμφανίστηκαν 3,5 δισεκατομμύρια έτη πριν από σήμερα.

·         230 εκατομμύρια με 65 εκατομμύρια έτη πριν από σήμερα, στη γη κυρίαρχοι είναι οι Δεινόσαυροι.

·         6 εκατομμύρια χρόνια έχουν περάσει από τον διαχωρισμό μας, κατά την εξελικτική πορεία των ειδών, από τον χιμπατζή. Μαζί του μοιραζόμαστε έναν κοινό πρόγονο από τον οποίο εξελιχτήκαμε διαφορετικά.

·         2 εκατομμύρια χρόνια έχουν περάσει από την εμφάνιση των Ανθρωπίδων

·         200.000 χρόνια πριν από σήμερα, έζησε ο Homo Sapiens.

·         Το DNA του ανθρώπινου κυττάρου έχει συνολικό μήκος 2 μέτρα(!) και χωράει στον πυρήνα του κυττάρου που έχει διάμετρο 6 μικρόμετρα ( 1 μικρόμετρο ή 1 μικρό ισούται με 1 εκατομμυριοστό του μέτρου)!! Αυτό οφείλεται στην εξαιρετικά μεγάλη συμπίεσή του.

·         Υπολογίζεται ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα.

·         Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από 10 δισεκατομμύρια κύτταρα.