ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

 

Οι παρακάτω σημειώσεις προέρχονται από τον μελετητή του Ηράκλειτου,

W.K.C. Guthrie.

 

·         Η ακριβής εποχή που έζησε ο Ηράκλειτος από την Έφεσο δεν μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια. Σύμφωνα με μαρτυρία του Απολλόδωρου, υπολογίζεται ότι έζησε γύρω στο 500 π. Χ. (θεωρείται ότι ήταν στην περίοδο της ακμής του, δηλαδή περίπου σαράντα  χρονών, κατά την 69^η Ολυμπιάδα, δηλαδή το 503-500 π.Χ.).

   Εκτός από το ότι ανήκει στη βασιλική δυναστεία της Εφέσου*, δεν γνωρίζουμε κανένα άλλο στοιχείο από τη ζωή του. Υπάρχουν πολλές ανεπιβεβαίωτες ιστορίες γι αυτόν, όπως πχ «Ενώ ο Ηράκλειτος έκλαιγε, ο Δημόκριτος γελούσε» με τις τρέλες της ανθρωπότητας,

κ. α. πολλές.

*Η Έφεσος, μια από τις αρχαιότερες ελληνικές αποικίες και σημαντικότερες ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, ΒΑ της Σάμου, κοντά στα παράλια του Αιγαίου.

 

·         Οι πολιτικές του απόψεις ήταν κάθε άλλο παρά δημοκρατικές. Ένας αριστοκράτης με καταγωγή από τον βασιλιά της Αθήνας Κόδρο, από τον γιο του οποίου ιδρύθηκε η Έφεσος. Αρνήθηκε την βασιλεία, την οποία παραχώρησε στον αδερφό του, από υπερβολική υπερηφάνεια και από περιφρόνηση προς τον λαό.

   Από τα λιγοστά αποσπάσματά του που έχουν διασωθεί, φαίνεται πως ο χαρακτήρας του έργου του είναι αποφθεγματικός και το ύφος του αινιγματικό. Αυτός είναι και ο λόγος που αποκλήθηκε «σκοτεινός».

 Όταν ο Σωκράτης ρωτήθηκε από τον Ευριπίδη τι πίστευε για το «βιβλίο» του Ηράκλειτου, αυτός απάντησε: «Ό,τι κατάλαβα ήταν υπέροχο, και αναμφίβολα, επίσης, ό,τι δεν κατάλαβα. Αλλά χρειάζεται δύτης για να φτάσει στο βάθος του ».

 Το κρυφό και συμβολικό ύφος των ρήσεών του, οφείλεται κατά ένα μέρος στην περιφρόνηση που αισθανόταν για τους περισσότερους από εκείνους που θα έρχονταν σε επαφή με το έργο του και αφετέρου στο γεγονός ότι η σκέψη του είχε μια λεπτότητα που υπερέβαινε εκείνη των συγχρόνων του και συνεπώς η γλώσσα της εποχής του ήταν αναπόφευκτα ανεπαρκής.

  Ο ίδιος πίστευε ότι ήταν κάτοχος μιας απόλυτης αλήθειας, κάτι που κάνει τον λόγο του προφητικό μάλλον παρά διαλεκτικό. Πολλά στοιχεία από τα αποσπάσματα των ρήσεών του, που σώθηκαν, δείχνουν περισσότερο μια θρησκευτικότητα, παρά έναν φιλοσοφικό λόγο.

    Ένας απομονωμένος στοχαστής με σκέψη έντονου προσωπικού χαρακτήρα. Το ότι δεν διδάχτηκε από κανέναν άνθρωπο προκύπτει από δικές του δηλώσεις. Η δική του φιλοσοφική μέθοδος ήταν η αυτοέρευνα, «Αναζήτησα τον εαυτό μου».

     Ένας άνθρωπος με τέτοια αντίληψη, όπως ο Ηράκλειτος συνεισέφερε λίγα σε ό,τι θα αποκαλούσαμε επιστήμη εκείνης της εποχής, αφού τα συμπεράσματά του βασίστηκαν στη διαίσθησή του μάλλον, παρά σε παρατήρηση και ανάλυση δεδομένων. Γι αυτόν τον λόγο οι μεταγενέστεροί του προσωκρατικοί φιλόσοφοι της επιστημονικής παράδοσης, όπως πχ ο Αναξαγόρας, οι ατομικοί κ.α. τον αγνόησαν, μέχρι να απασχολήσει τη σκέψη ενός βαθύτερου στοχαστή, του Πλάτωνα.

  Μεγάλο μέρος της σκοτεινότητας του Ηράκλειτου προκύπτει από το γεγονός ότι η λεπτότερη σκέψη του τον είχε φέρει σε ένα στάδιο, όπου η ύλη και το πνεύμα ή επίσης το συγκεκριμένο και το αφηρημένο, απαιτούν να τα σκεφτεί κανείς ξεχωριστά. Είναι, όμως, ακόμα πολύ επηρεασμένος από την προγενέστερη σκέψη, σύμφωνα με την οποία ,ο υλικός και ο πνευματικός κόσμος ήταν ενωμένοι, για να προκαλέσει συνειδητά αυτόν τον διαχωρισμό.

  Ο Ηράκλειτος πίστευε πρώτα και κυρίως σε ένα Λόγο. Αυτός καθορίζει την πορεία όλων όσα συμβαίνουν, είναι ένα είδος καθολικού νόμου του γίγνεσθαι. Το βιβλίο του Ηράκλειτου άρχιζε ως εξής:

«Ενώ ο Λόγος αυτός (που θα περιγράψω) υπάρχει πάντα, ωστόσο οι άνθρωποι δεν τον κατανοούν, ούτε προτού τον ακούσουν, ούτε όταν τον πρωτακούσουν. Ενώ δηλαδή τα πάντα γίνονται σύμφωνα με τη νομοτέλεια αυτή, μοιάζουν με άπειρους όταν καταπιάνονται με λόγια και έργα, σαν κι αυτά που τους διηγούμαι, διαιρώντας κάθε πράγμα σύμφωνα με τη φύση του και εξηγώντας το πώς έχει. Οι κοινοί όμως άνθρωποι δεν έχουν συνείδηση του τι κάνουν στον ξύπνιο τους, όπως λησμονούν όσα είδαν στον ύπνο τους.»

   Πέρα από τον Λόγο, και στενά συνδεδεμένες μαζί του, είναι τρεις γενικές προτάσεις, που αποτελούν βασικές αρχές με τις οποίες ερμηνεύει ο Ηράκλειτος τον κόσμο:

(α) Η Αρμονία είναι πάντα προϊόν αντιθέτων. Γι αυτό και το βασικό γεγονός στον φυσικό κόσμο είναι η σύγκρουση.

(β) Τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και αλλαγή.

(γ) Ο κόσμος είναι μια ζώσα και αιώνια φωτιά.

 

·         Ο Αριστοτέλης, με την εξαίρετη ικανότητά του  για σαφή και λογική σκέψη, αδυνατεί να κατανοήσει την αντίφαση στα λόγια του Ηράκλειτου, ότι «από τα αντίθετα γεννιέται η ωραιότερη αρμονία», ότι ειρήνη και πόλεμος δεν διαδέχονται το ένα τ’ άλλο με τη σειρά αλλά συνυπάρχουν  και ότι η κατάπαυση του αγώνα μεταξύ τους θα σήμαινε τη διάλυση του σύμπαντος. Γιατί αυτό φαινόταν να παραβιάζει τον νόμο της αντίφασης. Έτσι ο Αριστοτέλης ταυτίζει (λανθασμένα) τα λόγια του Ηράκλειτου με αυτά του Εμπεδοκλή από τον Ακράγαντα, ότι δηλαδή ο κόσμος «..μεταβάλλεται και τη μια είναι όπως τώρα, ενώ την άλλη αλλάζει και χάνεται..».

 Ο Ηράκλειτος χρησιμοποιεί τη γλώσσα των εικόνων και των συμβολισμών και συνεπώς οι ρήσεις του υπόκεινται σε πολλαπλές ερμηνείες.

   Ένα από τα πανάρχαια προσωνύμια του Ηράκλειτου ήταν «Ο Γριφολόγος». Μερικές από τις προτάσεις του μοιάζουν όντως με παιδικά αινίγματα και λύνονται κατά παρόμοιο τρόπο:

«Τι είναι ταυτόχρονα ίσιο και στραβό;

Μια γραμμή γραφής».

 Ο Ηράκλειτος διδάσκει ότι δύο φαινομενικά  αντιφατικά πράγματα, είναι στην πραγματικότητα ταυτόσημα: μέρα και νύχτα, δικαιοσύνη και αδικία, πάνω και κάτω, ίσιο και στραβό.

Η ταύτιση περιλαμβάνει για τον Ηράκλειτο, αρκετές διαφορετικές σχέσεις:

 α) αμοιβαία διαδοχή και αλλαγή, σε περιπτώσεις ποιοτήτων ή πραγμάτων που βρίσκονται σε αντίθετα άκρα του ίδιου συνεχούς π.χ. μέρα και νύχτα, καλοκαίρι και χειμώνας. «Τα ψυχρά ζεσταίνονται, το θερμό ψύχεται, το υγρό ξεραίνεται, το ξερό υγραίνεται.» Αυτή η αμοιβαία αλλαγή ήταν γι αυτόν απόδειξη ταυτότητας. «Γιατί αυτά όταν μεταβληθούν , είναι εκείνα, και αντίστροφα εκείνα, όταν μεταβληθούν, είναι αυτά.»

  β) Στη σφαίρα των αξιών, τα αντίθετα εκτιμώνται μόνο σε σχέση με τα αντίθετά τους. Κατά συνέπεια , παρόλο που οι άνθρωποι συνήθως αποκαλούν το ένα καλό και το άλλο κακό, κανένα δεν θα ήταν καλό χωρίς το άλλο. Έτσι, έχουμε το απόσπασμα 111: «Η αρρώστια κάνει την υγεία πράγμα ευχάριστο και αγαθό, η πείνα το χόρτασμα, η κούραση την ανάπαυση». Ο Kirk επεξηγεί: «Οι άνθρωποι αναγνωρίζουν έναν σωστό δρόμο μόνο εξαιτίας των παραδειγμάτων που έχουν για την ύπαρξη ενός λάθος δρόμου».

 γ) Υπάρχουν τα αντίθετα που είναι «ταυτόσημα», επειδή είναι μόνο διαφορετικές πλευρές του ίδιου πράγματος. Το πάνω και το κάτω είναι αντίθετα αλλά όχι πραγματικά, επειδή ο δρόμος που ανηφορίζει και αυτός που κατηφορίζει είναι ένας και ο αυτός. Το ίσιο και το στραβό είναι αντίθετα αλλά η γραμμή γραφής είναι μια και η αυτή και τα δύο ταυτόχρονα.

 δ) σχέση με το υποκείμενο που έχει την εμπειρία, π.χ. «Η θάλασσα είναι νερό καθαρότατο και βρωμερότατο: για τα ψάρια πόσιμο και σωτήριο, για τους ανθρώπους άποτο και ολέθριο».

 

 «Ο Πόλεμος (η σύγκρουση, η ένταση) είναι πατέρας των πάντων, και των πάντων βασιλιάς. Κι άλλους τους αναδείχνει θεούς κι άλλους ανθρώπους, άλλους τους κάνει δούλους κι άλλους ελεύθερους».

Ο πυρήνας της διαμάχης του Ηράκλειτου με άλλους στοχαστές, φαίνεται να βρίσκεται στην εναντίωσή του στα ιδεώδη τους για έναν ειρηνικό και αρμονικό κόσμο. Αυτό ήταν συγκεκριμένα το ιδεώδες του Πυθαγόρα, για τον οποίο μιλεί περισσότερες από μία φορές με ιδιαίτερη σκληρότητα. «Ηρεμία και ησυχία; αφήστε τες στους πεθαμένους, όπου ανήκουν.» Υγεία, ειρήνη, ηρεμία, λέει, δεν είναι καθαυτές καλύτερες από τα αντίθετά τους, και η καλοσύνη τους εμφανίζεται μονάχα όταν αντιπαρατεθούν σε αυτά τα αντίθετα. Από την συνεχή πάλη τους μπορεί να προκύψει μια προσωρινή αρμονία, αλλά εξίσου μια δυσαρμονία , σαν αρρώστια.

  Τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και αλλαγή.

«Ακόμα και ο κυκεώνας», έλεγε «διαλύεται, όταν δεν κινείται». Ο κυκεώνας ένα πασίγνωστο ρόφημα στην Ελλάδα, από την εποχή του Ομήρου και μετά, γινόταν με ένα κύπελλο κρασί, μέσα στο οποίο ανακάτευαν κριθάρι και τριμμένο τυρί. Αυτά βέβαια δεν διαλύονταν, οπότε το μίγμα έπρεπε να ανακατεύεται μέχρι να το πιουν.

 Ένα από τα πιο φημισμένα του ρητά είναι :

  «Δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι».

  Ο Πλούταρχος προσθέτει την ερμηνεία, η οποία θα μπορούσε να δοθεί από τον ίδιο τον Ηράκλειτο: «επειδή ρέουν καινούργια νερά». Ο Πλάτων λέει ότι αυτό σημαίνει ότι τα πάντα κινούνται και τίποτα δεν μένει ακίνητο.

   Απόσπασμα 30.

«Τον κόσμο αυτό, που είναι ο ίδιος για όλα τα όντα, δεν τον έπλασε κανένας θεός και κανένας άνθρωπος, αλλά ήταν πάντα, είναι και θα είναι αείζωη φωτιά, που ανάβει σύμφωνα με ορισμένο μέτρο και όμοια σβήνει.»

Ο Αριστοτέλης λέει ότι, για τον Ηράκλειτο, η αρχή δεν ήταν μόνο η φωτιά, αλλά και η ψυχή και ότι όρισε την ψυχή ως αναθυμίαση.

 Ο θάνατος, για τον Ηράκλειτο δεν είναι πλήρης αφανισμός, αλλά αλλαγή σε κάποιο άλλο στοιχείο. Όπως η φωτιά έτσι και η ψυχή ακολουθεί μια σειρά μεταμορφώσεων, που εκδηλώνονται στον ύπνο και στον θάνατο.

 Η φωτιά είναι αυτό που παραμένει σταθερό, σε όλες του τις μεταμορφώσεις και επομένως, εκείνο που «κυβερνά» ή «διέπει όλα τα πράγματα».

 Κάθε σταθερότητα μέσα στον κόσμο είναι απλώς φαινομενική, εφόσον, αν την παρατηρήσουμε με τον νου, όπως με τις αισθήσεις, αποδεικνύεται μονάχα συνισταμένη ατελείωτου αγώνα και έντασης.

 Γιατί όμως επιλέγει ο Ηράκλειτος τη φωτιά ως αρχή των πάντων;

1) Όπως λέει ο Αριστοτέλης στο έργο του Περί Ψυχής, η φωτιά είναι το πιο λεπτό στοιχείο, που πλησιάζει πολύ το άυλο, βρίσκεται ήδη σε κίνηση και μεταδίδει κίνηση σε άλλα πράγματα,

2) είναι το ίδιο με την ψυχή, το όχημα της ζωής, δηλαδή η αναθυμίαση από την οποία συντίθενται άλλα πράγματα.

Αντί για ψυχή μπορούμε να διαβάζουμε φωτιά.

  Το μυστηριακό απόσπασμα για την αθανασία της ψυχής , (απόσπ.45), δεν ξεκαθαρίζει τι ακριβώς πιστεύει ο Ηράκλειτος ότι συμβαίνει μετά τον θάνατο: «Τους ανθρώπους τους περιμένουν μετά τον θάνατό τους  όσα, ούτε ελπίζουν, ούτε φαντάζονται». Σίγουρα, ωστόσο, υπονοεί επιβίωση.

·         «Τα πτώματα των νεκρών, πιο πολύ και από τις κοπριές πρέπει να τα πετάξει κανείς μακριά» (αποσπ. 96).

 

Μοιραζόταν με τις λαϊκές αντιλήψεις της εποχή του, του 5^ου αιώνα π.Χ. τις ακόλουθες ιδέες:

Το εξωτερικό τμήμα του σύμπαντος αποτελείται από φωτιά. Πρόκειται για το υλικό του ήλιου και των άστρων.

Τα ουράνια σώματα είναι ζωντανά και θεία. Επομένως και η φωτιά είναι το ίδιο, όταν είναι καθαρή.

Η θεότητα για τους Έλληνες ήταν συνώνυμη με την αιώνια ζωή. Γι΄αυτό η φωτιά, η υπόσταση της θεότητας, είναι η αρχή της αιώνιας ζωής.

   Οι αισθήσεις παραπλανούν αν δεν ερμηνευτούν από τον νου.

  Οι σκέψεις στο μυαλό του ήταν μπροστά από την εποχή και τη γλώσσα του.

Σύμφωνα με τη δική του εκτίμηση ήταν προφήτης, θεματοφύλακας του θείου νόμου, που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να συλλάβουν. Και τους τον φανέρωσε με τον σκοτεινό του τρόπο μέσα από μεταφορές και συμβολισμούς.

 

·       Ο Πλάτωνας στον Κρατύλο:

«Λέει ο Ηράκλειτος ότι τα πάντα κινούνται και τίποτα δεν μένει ακίνητο και παρομοιάζοντας τα όντα με τη ροή του ποταμού λέει ότι δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι».

Οι αποδείξεις ότι ο Ηράκλειτος είπε το παραπάνω, είναι ισχυρότερες από εκείνες για τη γνησιότητα οποιουδήποτε άλλου αποσπάσματός του, αν και αμφισβητήθηκε από πολλούς μελετητές.

 

·         Του αφιέρωσαν πολλά επιγράμματα, όπως τα εξής:

 

Είμαι ο Ηράκλειτος· τι με τραβολογάτε άξεστοι;

Δεν κόπιαζα για σας, αλλά γι’ αυτούς

                                                            που μ’ εννοούν.

Ένας άνθρωπος είναι για μένα τρεις μυριάδες,

                                                            και οι αμέτρητοι

κανένας. Αυτά θα τα πω και στην Περσεφόνη.

 

Και το παρακάτω:

 

Μη διαβάζεις γρήγορα το βιβλίο του Ηράκλειτου

του Εφέσιου –είναι πολύ δύσκολο μονοπάτι.

Είναι σα νύχτα και άφωτο σκοτάδι.

Αν όμως κάποιος μύστης σ’ οδηγήσει,

είναι πιο λαμπερό κι από τον φωτεινό ήλιο.

 

 

 

STELLA MARIS

 

 του  CORMAC McCarthy

 

Το βιβλίο αποτελείται από επτά συνεδρίες της Αλίσια Γουέστερν(!), μιας εικοσάχρονης, σπάνιας ιδιοφυΐας στα μαθηματικά κοπέλας, με τον ψυχίατρό της, η οποία προσήλθε οικειοθελώς στην ψυχιατρική κλινική Stella Maris, «γιατί δεν είχα πού αλλού να πάω».

Συγκλονίζει και προβληματίζει ο λόγος της σε θέματα όπως τα μαθηματικά, η φιλοσοφία, η τάση της να δώσει τέλος στη ζωή της, η μουσική, ο θεός, ο θάνατος, η γλώσσα, το ασυνείδητο, η σχέση της με τον αδερφό της, που βρίσκεται σε κώμα στην Ιταλία και η γνώμη της για τον πατέρα της, ο οποίος, διάσημος φυσικός, αποτέλεσε μέλος της επιτροπής επιστημόνων, που κατασκεύασε την πυρηνική βόμβα κατά τη διάρκεια του Β παγκόσμιου πολέμου.

 

Ο Μακάρθυ επανήλθε μετά από πολύ καιρό με δύο αυτόνομα βιβλία, τα τελευταία του.

Το πρώτο βιβλίο του δίπτυχου, « Ο Επιβάτης», αναφέρεται στη ζωή του αδερφού της Αλίσια Γουέστερν. 

Αυτό είναι το δεύτερο αλλά και το τελευταίο του Κορμακ Μακάρθυ, ο οποίος πέθανε το 2023.

«Τι κάνεις όταν δεν σε βλέπει κανένας;

Τίποτα. Εσύ;

Έχω μυστικές συζητήσεις με υποτιθέμενες ανύπαρκτες προσωπικότητες..οι άνθρωποι με βρίσκουν ενδιαφέρουσα αλλά έχω πάψει πια να προσπαθώ να τους μιλήσω. Μιλάω με τους άλλους τρελούς».

 

 

 

Πεδινές πολιτείες (Cities of the plain) του Κόρμακ Μακάρθυ (Cormac McCarthy)

 

The Border Trilogy:

·         All the beautiful horses

·         Το πέρασμα

·         Πεδινές πολιτείες

Το κάθε ένα από τα βιβλία της τριλογίας είναι αυτόνομο. Το πρώτο μέρος δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, αλλά έχει γίνει μια ωραία ταινία.

 

O Cormac McCarthy, αφού, στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας, αναφέρθηκε στη ζωή του δεκαεξάχρονου John Grady, τη φυγή του από το ράντσο τους στο Τέξας και την περιπέτειά του στο Μεξικό (ο Ρίο Γκράντε, χωρίζει τις δύο χώρες, Ηνωμένες Πολιτείες και Μεξικό. Εκεί, στα νοτιοδυτικά των ΗΠΑ, μπορούσαν να περνάνε τα σύνορα ακόμα, καβάλα στα άλογα χωρίς πρόβλημα , γύρω στα μέσα του εικοστού αιώνα ), τον ξαναβρίσκει σε ηλικία 19 χρονών, στο Πεδινές Πολιτείες, να έχει επιστρέψει από το Μεξικό, να δουλεύει σε ένα ράντσο στο νότιο New Mexico, USA και να έχει δημιουργήσει μια γερή φιλία με τον Billy Parham, ο οποίος είναι ο κεντρικός χαρακτήρας του δεύτερου βιβλίου της τριλογίας.

Ο John Grady είναι ένας ιδιαίτερος νέος, που χαρακτηρίζεται από τιμιότητα, καλοσύνη και ενσυναίσθηση. Μιλάει στα άγρια άλογα με τον τρόπο του και μπορεί να τα εξημερώσει. Δεν έχει σχέδια για το μέλλον και είναι ευχαριστημένος στο ράντσο με αυτό που κάνει. Υπάρχουν σκηνές από την καθημερινή ζωή στο ράντσο, όπως το κυνήγι των άγριων σκυλιών που σκοτώνουν τα γελάδια τους, το εξημέρωμα των άγριων αλόγων, την κούραση και την ξεκούρασή τους. Τον βλέπουμε να κάθεται στους βράχους και να απολαμβάνει τη θέα των πεδινών πολιτειών κάτω μακριά.

Τα προβλήματα αρχίζουν όταν ερωτεύεται, χωρίς γιατρειά, μια κοπέλα που δουλεύει στο μπουρδέλο της πόλης, από την άλλη μεριά του ποταμού.

Ο Cormac McCarthy, είναι γνωστός για τον πεσιμισμό του. Του έχει δοθεί ο  τίτλος του μεγαλύτερου πεσιμιστή της αμερικάνικης λογοτεχνία.

Είναι επίσης γνωστός για την ενδελεχή έρευνα που έκανε σχετικά με τα θέματα των βιβλίων του. Εικόνες τόσο αληθινές που η γλαφυρότητά τους αλλά και η βιαιότητά τους σε ανατριχιάζουν.

Και ενώ διαβάζεις μια σχεδόν γουέστερν ιστορία, στις τελευταίες σελίδες έρχεσαι αντιμέτωπος με έναν βαθιά φιλοσοφικό διάλογο, δύο χαρακτήρων, που σε ξαφνιάζει.

 

«Χάραξα τη διαδρομή της ζωής μου πάνω σε ένα χάρτη, και προσπάθησα να δω τι σχήμα δημιουργούσε, γιατί σκέφτηκα ότι αν μπορούσα να δω αυτό το σχήμα και να αναγνωρίσω τη μορφή του, θα ήξερα καλύτερα πώς να συνεχίσω», λέει ένας περιπλανώμενος στον Πάρχαμ , ο οποίος επίσης περιπλανιέται στην προσπάθειά του να γυρίσει στον τόπο του. Και τότε ο άστεγος αρχίζει να διηγείται το όνειρο που είδε! Και εκεί μέσα πλέκονται τα θέματα που απασχολούν τον Cormac McCarthy, η ζωή και ο θάνατος, η συνειδητότητα, το όνειρο και η αλήθεια, η γλώσσα και η λύτρωση από μια ζωή σκοτεινή  όπου νομίζουμε ότι έχουμε επιλογές, με την αγάπη του πλησίον ως μόνη ελπίδα.

 

Αυτή η ιστορία, λέει ο πλάνης, όπως όλες οι ιστορίες, ξεκινάει με ένα ερώτημα.

Όλες οι ιστορίες δεν έχουν να κάνουν με ένα ερώτημα. Του ανταπάντησε.

Έχουν. Εκεί όπου όλα είναι γνωστά, δεν μπορεί να υπάρχει αφήγηση.

 

«Ο κόσμος των προγόνων μας, ενυπάρχει μέσα μας. Δέκα χιλιάδες γενιές και βάλε. Μια μορφή χωρίς προϊστορία, δεν έχει τη δύναμη να διαιωνιστεί. Ό,τι δεν έχει παρελθόν δεν μπορεί να έχει μέλλον».

 

«Στην ξυπνητή ζωή μας επιθυμούμε να διαμορφώσουμε τον κόσμο όπως μας βολεύει κι αυτό προκαλεί κάθε είδους παραδοξότητες και δυσκολίες... στα όνειρα όμως, στεκόμαστε μέσα σ’ αυτήν την υπέροχη δημοκρατία του εφικτού».

 

«Ο θάνατος κάθε ανθρώπου αποτελεί προηγούμενο για κάθε άλλον. Και καθώς ο θάνατος έρχεται σε όλους, δεν υπάρχει τρόπος να μετριάσουμε τον φόβο, εκτός από το να αγαπήσουμε τον άνθρωπο, εκείνον που μας υποστηρίζει. Αυτός ο άνθρωπος που είναι όλοι οι άνθρωποι και που στέκεται στο εδώλιο για χάρη μας μέχρις ότου έρθει  η ώρα μας, θα πρέπει με τη σειρά μας να τον υποστηρίξουμε.

 Τον αγαπάς αυτόν τον άνθρωπο;

 Θα σεβαστείς τον δρόμο που ακολούθησε;

Θα ακούσεις την ιστορία του;

William Shakespeare (1564 – 1616) The Biography

 

από τον Πήτερ Ακρόυντ ( Peter Ackroyd)

 

Συχνά μια καλή βιογραφία βοηθάει στην πληρέστερη κατανόηση του έργου ενός συγγραφέα, καθώς σε βάζει στην καθημερινότητα της εποχής του και αυτό ακριβώς κάνει η βιογραφία του μεγάλου δραματουργού, από έναν επίσης σημαντικό συγγραφέα, βιογράφο και κριτικό, τον Πήτερ Ακρόυντ.

Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό έχεις την αίσθηση ότι περπατάς στους δρόμους του Λονδίνου, του Στράτφορντ- απόν - Έιβον, της γενέθλιας πόλης του Σαίξπηρ, ακολουθείς το ταξίδι του προς και από το Λονδίνο, κατεβαίνεις για φαγητό στην Οξφόρδη, του 16^ου και των αρχών του 17^ου αιώνα. Τότε που το Λονδίνο, μεταμορφώνεται στην μεγαλύτερη πόλη του κόσμου. Και ας μύριζε άσχημα με τα βρώμικα νερά και τα απόβλητα να τρέχουν στη μέση των πλακόστρωτων δρόμων, τους μετανάστες που έκαναν τις «δύσκολες» δουλειές να είναι υπό διωγμό (από τότε), τους ποντικούς που τρύπωναν παντού και την πανώλη να παίρνει ονόματα όπως «Μαύρος Θάνατος» και άλλα παρόμοια και να εξουδετερώνει το ένα τρίτο του πληθυσμού της πόλης, κατά περιόδους.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, χτίζονται θέατρα και με τον καιρό ο Σαίξπηρ αποκτά τη φήμη καλού θεατρικού συγγραφέα. Παίζει, γράφει και αργότερα γίνεται μέτοχος του σημαντικότερου θεάτρου με το όνομα “The Globe”.

Για να μπορούν να σταθούν οι θίασοι και να δίνουν παραστάσεις ακόμα και στο παλάτι, για τη βασίλισσα (Ελισαβετιανή εποχή) και μετά τον θάνατό της το 1603, για τον βασιλιά τον Ιάκωβο τον Α, πρέπει να ανήκουν σε κάποιον ευγενή (χορηγό σήμερα), ώστε να ξεχωρίζουν από άλλα λαϊκά θεάματα της εποχής όπως π.χ. αρκουδομαχίες, που συχνά αντιμετώπιζαν τη δίωξη από τις αρχές.

Τα έργα του Σαίξπηρ, πολύ συχνά, βασίζονταν σε γνωστές ιστορίες όπως π.χ. ο Άμλετ, ο Ρωμαίος και Ιουλιέτα, το Όνειρο Θερινής Νύχτας, ή σε ιστορικά γεγονότα όπως ο Ερρίκος ο Δ, ο Ιούλιος Καίσαρας, που βασίζεται σε μια μετάφραση του ομότιτλου έργου του Πλούταρχου, άλλα που προέρχονται από τη λαϊκή παράδοση ή από έργα του Σενέκα, από κλασικές ιταλικού τύπου κωμωδίες.

Συχνά, πριν την παρουσίαση των έργων τους, οι θεατρικοί συγγραφείς της Ελισαβετιανής εποχής πρόσθεταν ή αφαιρούσαν στίχους ο ένας στα έργα του άλλου, έδιναν ιδέες για το σενάριο και άλλες φορές συνεργάζονταν για τη δημιουργία ενός έργου. Την εποχή εκείνη , ο θεατρικός συγγραφέας δεν έχαιρε της δημοσιότητας που ετύγχαναν οι ηθοποιοί ή τα αγόρια -που έπαιζαν τους γυναικείους ρόλους, όπως και στο αρχαίο ελληνικό θέατρο. Γρήγορα όμως ο Σαίξπηρ ξεχώρισε.

Ενδιαφέρθηκε επίσης και για την οικονομική του ανέλιξη, επιθυμώντας να ανέβει κοινωνικά και έτσι με τον καιρό αγόρασε το μεγαλύτερο σπίτι στο Στράτφορντ- απόν - Έιβον (μπορεί ακόμα και σήμερα να το δει ο επισκέπτης) και απέκτησε πολλές άλλες περιουσίες. Συχνά, οδήγησε συγγενείς ή συντοπίτες του στα δικαστήρια για οικονομικά θέματα, διεκδικώντας τα δικαιώματά του.

Αξίζει να ξαναπροσεγγίσει κάποιος τα έργα του, μετά την ανάγνωση του συγκλονιστικού αυτού έργου του Ακρόυντ, που είναι αποτέλεσμα επίπονης και ενδελεχούς έρευνας στην εποχή και τη ζωή του μεγάλου δραματουργού, για τον οποίο δεν υπάρχουν παρά ελάχιστα στοιχεία. Ο συνδυασμός των οποίων μέσα από την κριτική ματιά του συγγραφέα του, μας έδωσε αυτό το βιβλίο. Ξεχωριστό ανάμεσα στις πολλές βιογραφίες του Σαίξπηρ.

Εξαιρετικό.

Αναμνήσεις από το Ρέθυμνο του 20ου αιώνα

 

                     του Ανδρέα Κούνουπα

 

Το Ρέθυμνο δεν είναι η πατρίδα μου.

Ή μάλλον θα το πω αλλιώς.

Έχω τρεις πατρίδες: Θεσσαλονίκη , όπου γεννήθηκα και έζησα μέχρι τα 27 μου, Σπέτσες,  αγαπημένες όπου έζησα για 10 χρόνια και γέννησα τα παιδιά μου και Κρήτη αγαπημένη, όπου με έσυρε ο Καζαντζάκης (μαζί με την καρδιακή μου φίλη).

Με το βιβλίο αυτό, του φαρμακοποιού του Ρεθύμνου Ανδρέα Κούνουπα, από τον οποίο έχω αχνές μνήμες από τη δεκαετία του 1980, ταξίδεψα στον εικοστό αιώνα στην πόλη που διαλέξαμε να ριζώσουμε. Αυτό, από μόνο του, κάνει το παρόν βιβλίο πολύ ενδιαφέρον για μένα.

Όμως, είναι η προσωπική ιστορία του συγγραφέα, που αντικαθρεφτίζει την κοινωνία και την ιστορία της πόλης του εικοστού αιώνα, που παρουσιάζει επίσης πολύ ενδιαφέρον και όχι μόνο στους ντόπιους.

Αρχίζει τη διήγησή του από το Ρέθυμνο μετά την Τουρκοκρατία, με λεπτομέρειες από την κοινωνική ζωή της πόλης, που φωτίζουν την καθημερινότητα των πολιτών, συνεχίζει με την ιστορία της πατρικής  οικογένειάς του, γιατί, όπως γράφει κάπου, θα ήθελε να αφήσει αυτές τις μνήμες στα παιδιά και τα εγγόνια του.

Το επόμενο κεφάλαιο έχει τίτλο: Από το σχολείο, στη Μακρόνησο. Εκεί, περιγράφει πώς βίωσε ο ίδιος τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το Ρέθυμνο κατά τον Ελληνο –Ιταλικό πόλεμο, την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Γερμανούς, και πώς βίωσαν οι κάτοικοι της πόλης τον βομβαρδισμό της, πώς αναπτύχθηκε και έδρασε η ΕΠΟΝ στο Ρέθυμνο. Λεπτομέρειες από τη δράση και τα σαμποτάζ στον κατακτητή, που τα έχουμε διαβάσει στην Ιστορία , αλλά εδώ τα βλέπουμε προσωποποιημένα με ονόματα γνωστών ανθρώπων της πόλης. Μετά ακολουθούν οι αγώνες του ΕΛΑΣ στο Ρέθυμνο, με όλες τις μάχες και τις πράξεις αντίστασης των Ρεθυμνιωτών κατά του κατακτητή.

Αναφέρεται στην περίοδο μετά τον πόλεμο, όταν σπούδαζε στην Φαρμακευτική Σχολή Αθηνών και τη διακοπή των σπουδών του για να υπηρετήσει τη θητεία του. Την απογοήτευσή του, όταν αντί να αναγνωριστεί η αντίστασή τους ενάντια στον εχθρό, στάλθηκε στο στρατόπεδο της Μακρονήσου, μαζί με άλλους ομοϊδεάτες του, για να απαρνηθούν την ιδεολογία, που τους ώθησε στον αγώνα της ζωής τους, για την ειρήνη και το δίκιο του λαού.

Ωστόσο, παρόλα αυτά κλείνει το αυτοβιογραφικό βιβλίο του με αισιόδοξα μηνύματα, έχοντας μπροστά του το όραμα μια δίκαιης κοινωνίας.

Ένας φάρος να φωτίζει το μέλλον και να δίνει ελπίδα και δύναμη στους νέους να αγωνίζονται για μια καλύτερη ζωή για όλους, ο Φαρμακοποιός στο Ρέθυμνο, Ανδρέας Κούνουπας (1921 -2016).

Το βιβλίο αποφάσισαν να εκδώσουν, οκτώ χρόνια μετά τον θάνατό του, τα παιδιά του, Ελεάννα Κούνουπα και Γιάννης Κούνουπας, για να αποτελέσουν οι Αναμνήσεις του πατέρα τους από τα πολυτάραχα χρόνια του εικοστού αιώνα που περιγράφει, άλλη μία πηγή για την "ιστορία του Ρεθύμνου , που τόσο αγάπησε αλλά και όλης της Ελλάδας". 

Προς τ’ Άστρα

 

του Καστανά Παύλου

 εκδόσεις Διόπτρα

σελίδες 332

 

Ένα μαγευτικό ταξίδι στον κόσμο της Αστροφυσικής.

 

Ο Καστανάς Παύλος σπούδασε Φυσική, με μεταπτυχιακές σπουδές στην Αστροφυσική.

Με την ξεχωριστή ικανότητά του να κάνει κατανοητή την επιστημονική γνώση στον καθένα, μάς ταξιδεύει στο Σύμπαν και μάς εξηγεί ό,τι έχει εξηγήσει μέχρι τώρα η επιστήμη.

Συμμερίζεται, ωστόσο, την άποψη του Albert Einstein: «Όλη η επιστήμη μας, όταν συγκριθεί με την πραγματικότητα, είναι πρωτόγονη και παιδαριώδης. Κι όμως, είναι το πιο πολύτιμο πράγμα που έχουμε».

Στην αρχή, μια σύντομη ιστορική αναδρομή, μάς μεταφέρει από τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων και ειδικά του Αριστοτέλη περί γεωκεντρικού μοντέλου του σύμπαντος -με φωτεινή εξαίρεση το ηλιοκεντρικό μοντέλο του Αρίσταρχου του Σάμιου (310-230 π.Χ.), το οποίο όμως δεν έγινε αποδεκτό από τους συγκαιρινούς του – μέχρι, 1800 χρόνια μετά, τον Νικόλαο Κοπέρνικο ( 1473 -1543), ο οποίος παρουσίασε το ηλιοκεντρικό του μοντέλο, αν και, φοβούμενος τις αντιδράσεις της Καθολικής Εκκλησίας ζήτησε να δημοσιευθεί η μελέτη του στο τέλος της ζωής του. 

Με τον Κοπέρνικο, τον Γαλιλαίο, τον Κέπλερ και κυρίως τον Νεύτωνα αρχίζει μια καινούρια εποχή για την ανθρωπότητα που βασίζεται πλέον στην επιστήμη, η οποία είχε την αρχική της αιτία στην ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει το Σύμπαν.

Στη συνέχεια, αναφέρεται στους ουράνιους νόμους, στον Νόμο της Παγκόσμιας έλξης και τη γενική θεωρία της Σχετικότητας με απίστευτα κατανοητό τρόπο, τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος έναν έναν, τους μετεωρίτες, τις μεθόδους ανακάλυψης πλανητών έξω από το ηλιακό μας σύστημα, τους αστέρες, τις μαύρες τρύπες και τα κβάζαρ, την τεράστια μαύρη τρύπα στο κέντρο του Γαλαξία μας και σε ξεχωριστά κεφάλαια μας συστήνει δύο επιστήμες που έχουν να κάνουν με το Σύμπαν, την Κοσμολογία και την Αστροβιολογία, με θέματα όπως τους αναρίθμητους γαλαξίες του Σύμπαντος, τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης (το γνωστό Big Bang) , τη διαστολή και το τέλος του Σύμπαντος, την εμφάνιση της ζωής στη Γη, τη ζωή στον Άρη και σε εξωπλανήτες, τις προσπάθειες επικοινωνίας με εξωγήινους πολιτισμούς. Και τελειώνει με τύπους τηλεσκοπίων, τις αποστολές των ανθρώπων στο διάστημα, την ύψιστη σημασία της τεχνολογίας στην εξερεύνηση του διαστήματος και τις εφαρμογές της στη καθημερινή ζωή των ανθρώπων στη Γη.

 

Υ.Γ. Ο Παύλος Καστανάς , το 2017 δημιούργησε το διαδικτυακό κανάλι Αστροφυσικής “Astronio” με 45 εκατομμύρια προβολές και για την προσφορά του στη διάχυση της επιστήμης, τού έχουν απονεμηθεί βραβεία.

 

 

«Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν του Τζέημς Τζόυς, ΠΕΡΙ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ;»

 

του Ελευθέριου Ανευλαβή

 

Δέκα και πλέον χρόνια μετά την έκδοσή του, με μεγάλη έκπληξη και χαρά, πληροφορήθηκα τη μετάφραση από τον γιατρό Ελευθέριο Ανευλαβή του τελευταίου πολυσυζητημένου και ελάχιστα διαβασμένου βιβλίου του James Joyce, The Finnegans Wake.

Όπως πολλοί αναγνώστες το είχα και εγω στη βιβλιοθήκη μου, αλλά δεν τόλμησα ποτέ να το διαβάσω.

Όταν είδα τη μετάφραση του γιατρού και Τζοϋσικού θαυμαστή Ελευθέριου Ανευλαβή, αποφάσισα πως ήρθε η ώρα να το προσπαθήσω με τα κείμενα και στις δύο γλώσσες.

 Στις ίδιες εκδόσεις ήταν και το ως άνω βοήθημα, το οποίο και παρουσιάζω σήμερα στο μπλογκ.

Βιαζόμουν να κολυμπήσω στα βαθειά της Αγρύπνιας, αλλά σκέφτηκα ότι οι 88 σελίδες του βοηθήματος θα ήταν εύκολη και γρήγορη υπόθεση.

Δεν ήταν.

Με έστειλε να ενημερωθώ σχετικά με την κβαντική φυσική και τα κουάρκς (λέξη που ο Αμερικανός  νομπελίστας φυσικός, Murrey Gell-Mann  δανείστηκε από τα Φιννεγκανικά αγγλικά του J. Joyce!), κάτι καθόλου αναμενόμενο.

Την περίοδο 1922 -1939 που γράφεται η Αγρύπνια, έχει τελεστεί μια επανάσταση γνώσεων όσων αφορά τον φυσικό κόσμο, (η διάσπαση του ατόμου, η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, η κβαντική φυσική και άλλα)  που καθιστούν τους νευτώνειους φυσικούς νόμους άκυρους και την ως τότε γνώση του κόσμου ανεπαρκή.

Η κβαντική φυσική αναδεικνύει μια πραγματικότητα του κόσμου, όχι σίγουρη.

«Μπορούμε να μιλάμε μόνο για πιθανότητες συμβάντων…. Η γλώσσα τώρα αποδεικνύεται ανεπαρκής για την περιγραφή των νεωστί ανακαλυφθέντων κβαντικών φαινομένων. Το γεγονός αυτό αναγκάζει τους φυσικούς να αναπτύξουν ένα νέο ιδίωμα γλώσσας προκειμένου να κοινοποιήσουν τα ευρήματά τους παραιτούμενοι από την αυστηρή κυριολεξία της επιστημονικής γλώσσας….».

Μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο ζει ο Τζόυς και όπως η κβαντική φυσική έτσι και αυτός δημιουργεί μια νέα γλώσσα για να εκφράσει τον χαόκοσμο της Αγρύπνιας των Φίννεγκαν. Για να εξερευνήσει τον κόσμο των ονείρων και του ασυνείδητου.

Η γλώσσα της Αγρύπνιας

Οι λέξεις που επινοεί, σύνθετες, πολυπολυσύνθετες, ρευστές, με διαφορετικά νοήματα το ένα πάνω στο άλλο, από εξήντα και πλέον γλώσσες παρμένες και μετασχηματισμένες, κάποιες χωρίς νόημα, (όπως τα κουάρκ,’Three quarks for Muster Mark’ ), άλλες αναγραμματισμένες δίνοντας έτσι πολλαπλά νοήματα, λέξεις που αναφέρονται σε ονόματα, πρόσωπα, τόπους, μυθολογία, ιστορία.

 Ακόμα και τα ονόματα των πέντε μελών της οικογένειας, που αποτελούν τους χαρακτήρες του βιβλίου, είναι πολλά για τον καθένα και με ποικίλες σημασίες, πολλές πιθανότητες ερμηνείας του νοήματός τους, πχ ο HCE , ο σύζυγος και πατέρας, που αναφέρεται ως Here Comes Everyone, ή ως Ηaroun Childeric Eggbirth  ή Ηumile Commune and Ensectuous (Παρακατιανός, Κοινωνικός και Εντομοαιμομίκτης), είτε με τη φράση “highly charged with electrons” (έντονα φορτισμένος με ηλεκτρόνια) και με πολλά άλλα ονόματα, ανάλογα με το πλαίσιο μέσα στο οποίο χρησιμοποιείται το όνομά του, δημιουργώντας έτσι άλλη μια δυσκολία στην κατανόηση του βιβλίου.

Η Αγρύπνια είναι γραμμένη σε μια χαοτική γλώσσα.

Μια γλώσσα που δημιούργησε ο ίδιος ο Τζόυς, βασισμένη στην Αγγλική, αλλά που οι λέξεις της είναι τόσο περίεργα φτιαγμένες, με την ανάμειξη πολλών δεκάδων άλλων γλωσσών, με τους ήχους τους επιλεγμένους ώστε να σηματοδοτούν δύο διαφορετικές λέξεις. Σχεδόν κάθε λέξη στο βιβλίο, γράφει ο Ανευλαβής, «είναι ένα σύνθεμα δύο ή περισσοτέρων λέξεων, είτε οπτικά είτε ακουστικά είτε και τα δύο».

Πολλοί κριτικοί, χαμένοι μέσα σε αυτές, χαρακτήρισαν το έργο αυτό ως «ανοησία». Άλλοι ως χάσιμο χρόνου και άλλοι ως το αριστούργημα μιας ιδιοφυίας.

Τα πρόσωπα του έργου

Δεν υπάρχουν χαρακτήρες όπως αυτούς που ξέρουμε από άλλα μυθιστορήματα.

Είναι ο πατέρας (HCE) ένας εργάτης που μεθυσμένος πέφτει και σκοτώνεται εν ώρα εργασίας, η γυναίκα του, η οποία αναφέρεται συνήθως με το όνομα Άννα Λίβια Πλούραμπελ (ALP) και τα τρία τους παιδιά, δύο δίδυμα αγόρια ο Σημ και ο Σων και η κόρη η Ίσσυς.

Στο Δουβλίνο, φυσικά.

 Το Δουβλίνο, αν και ο Τζόυς το εγκαταλείπει πολύ νωρίς, με το οποίο έχει μια σχέση μίσους –αγάπης –νοσταλγίας και περιφρόνησης, είναι παντού.

Στον Οδυσσέα του, που διαδραματίζεται στο Δουβλίνο σε μία ημέρα, την 16 Ιουλίου 1904 (την ημέρα που γνώρισε τη σύντροφο και μετά από 34 χρόνια συμβίωσης, σύζυγό του Νόρα Μπάρνακλ ) και η οποία έχει παραμείνει ως η μόνη λογοτεχνική επέτειος με το όνομα Bloom’s Day, στην Αγρύπνια των Φίννεγκαν ( παρμένο και πειραγμένο, από γνωστή ιρλανδική μπαλάντα με τίτλο, στον ενικό, The Finnegan’s wake) και στα άλλα του έργα.

«Εν συντομία», γράφει ο μεταφραστής της Αγρύπνιας Ελευθέριος Ανευλαβής, «οι άνθρωποι της Αγρύπνιας χίλιοι και ένας, είναι μέλη ή προβολές και προεκτάσεις της οικογένειας. Πλευρές του HCE και της ALP, που, κατά κάποιον τρόπο, είναι όλοι οι άνθρωποι του κόσμου».

«Η Αγρύπνια είναι ένας τρόπος να βλέπουμε, με του «μυαλού το μάτι», τον άπειρο χαόκοσμο. Με την ποικιλομορφία της, τη συνεχή μεταβλητότητά της και την από στιγμή σε στιγμή μη προβλεψιμότητά της, είναι ένα παράδειγμα μυστήριας τάξης μέσα στο χάος».

Και τελειώνει αυτή την υπέροχη, κατατοπιστική προσέγγιση του μέγιστου έργου του James Joyce, The Finnegans Wake με τη φράση,

«Έχει πολλή πλάκα η Αγρύπνια των Φίννεγκαν».

Πρόταση που μου θύμισε μια εικόνα από την βιογραφία του Τζόυς, του Richard Ellmann, όπου ο Τζόυς δουλεύει πάνω στην Αγρύπνια μέσα στη νύχτα και γελάει, θυμάται η Νόρα που τον ακούει από το διπλανό δωμάτιο.

Είπε πως έδωσε δουλειά στους μελετητές του έργου για εκατό χρόνια!

 

«Λόγια του Πρωινού και του Σούρουπου»

 

του Ναγκίμπ Μαχφούζ

 

Ό,τι καλύτερο έχω διαβάσει τελευταία.

Έρχεται από την Αίγυπτο και τον μεγάλο συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, με πρώτη έκδοση το 1987.

Πρωτότυπος τρόπος αφήγησης της ιστορίας τριών οικογενειών, που έζησαν στο Κάιρο, από το 1798, όταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης εισέβαλλε στην Αλεξάνδρεια, μέχρι τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ με το Ισραήλ, το 1973.

Δίνει τις ιστορίες των προσώπων, χωρίζοντάς τους κατά αλφαβητική σειρά, με βάση το όνομά τους!!

Και είναι πολλά τα πρόσωπα, αφού έχουμε οικογένειες με έξι ή και δέκα παιδιά, πράγμα το οποίο κάνει την αφήγηση χαοτική. (Ευτυχώς στις τελευταίες σελίδες υπάρχουν σχεδιαγράμματα- οικογενειακά δέντρα).

Αν δεν αποθαρρυνθείς και συνεχίσεις το διάβασμα, βλέπεις ότι συνδέει τα γεγονότα και τα πρόσωπα με τόσο έξυπνο και οργανωμένο τρόπο, ώστε και να σε κρατάει σε εγρήγορση και αγωνία σχετικά με την πλοκή και να ξεκαθαρίζει σε επόμενες σελίδες τα μπερδέματα και τις απορίες, που επίτηδες αφήνει αναπάντητα.

Παρακολουθώντας τις ιστορίες των ηρώων του, γίνεσαι μάρτυρας της ιστορίας της Αιγύπτου δύο ολόκληρων αιώνων και του τρόπου με τον οποίο τη βιώνουν οι πολίτες της.

Αυτό που ενδιαφέρεται ο συγγραφέας να δώσει μέσα από την αφήγηση της ζωής όλων αυτών των ανθρώπων είναι,

 οι κοινωνικές τάξεις της Αιγύπτου,

 η θέση της γυναίκας και η βελτίωσή της με τα χρόνια,

 η σημασία του γάμου διαχρονικά,

 το πρόβλημα της αξιοκρατίας,

 η διάβρωση της παραδοσιακής αραβικής κοινωνίας,

 οι δεσμοί στην οικογένεια, που και αυτοί χαλαρώνουν στο  πέρασμα του χρόνου,

η σημασία της καταγωγής και του πλούτου (εδώ το επίτευγμα του συγγραφέα είναι ότι η ιστορία του συγκεντρώνει ήρωες όλων των βαθμίδων αυτών των αξιών),

η μετανάστευση στην Ευρώπη,

αλλά και η πολιτική ιστορία της χώρα, όπως τη βιώνουν πολίτες όλων των τάξεων.

 

Με το μυθιστόρημα αυτό έχεις βρεθεί στους δρόμους του Καΐρου, μέσα στο συνωστισμό των ανθρώπων, αμαξιών, υπαίθριων πωλητών, παιδιών και ζεις την ατμόσφαιρα με όλες τις αισθήσεις.

 

 

 

 

James Joyce, Γράμματα στη Νόρα

 

Ο Τζόυς γεννήθηκε το 1882 σε ένα προάστιο του Δουβλίνου και ήταν το πρώτο από τα δέκα παιδιά της οικογένειας.

Ήταν είκοσι δύο χρονών ό ίδιος και δεκαεννέα η Νόρα, όταν συναντήθηκαν για πρώτη φορά, στις δεκαέξι Ιουνίου του 1904. Ήταν τόσο σημαντική η ημερομηνία γι αυτόν, ώστε τοποθέτησε τη δράση του «Οδυσσέα»
  του, μέσα στις 24 ώρες της και γιορτάζεται κάθε χρόνο με το όνομα Bloomsday, από το πλήθος των θαυμαστών του.

Τα γράμματά του, στη «μικρή κατσουφιασμένη Νόρα» την «χιλιάκριβη» του αγάπη, έχουν διάρκεια από το 1904, ( όταν μετά τη φυγή και την εγκατάστασή τους στην Τεργέστη, ο ίδιος γύρισε για λίγο στην Ιρλανδία, μόνος του) , και φτάνουν μέχρι το 1922, τη χρονιά έκδοσης του «Οδυσσέα» όπου της προτείνει , «Ω αγαπημένη μου….(πόσο θα ήθελα) να διαβάσεις αυτό το βιβλίο που ράγισε την καρδιά μου και να με πάρεις κοντά σου για να με κάνεις ό,τι θέλεις».

Η σχέση τους ταυτίζει τη μοναξιά και τη θλίψη δύο παιδιών «ξένων στην ίδια τους τη χώρα».

Τα μοτίβα που επαναλαμβάνονται στα γράμματά του, είναι η λαχτάρα του για αυτήν, «Θέλω να είμαι κύριος της ψυχής και του κορμιού σου», η ανάγκη του να παίρνει δύναμη από την αγάπη της, ο πόθος του για το κορμί της, ο αισθησιασμός της, η απέχθειά του για το Δουβλίνο, «Πόση αηδία, αηδία, αηδία, μου φέρνει το Δουβλίνο! Είναι η πόλη της αποτυχίας, της εχθρότητας και της δυστυχίας. Λαχταρώ να φύγω από δω πέρα».

«Υπήρξες για τη νεαρή ανδρική μου ηλικία ό,τι και η ιδέα της Παρθένου Μαρίας για τα παιδικά μου χρόνια».

Βέβαια υπάρχουν και ορισμένες επιστολές του από το Δουβλίνο, όταν αυτή βρίσκεται στην Τεργέστη, τα οποία βρίθουν από αχαλίνωτο ερωτισμό και ακραίες σεξουαλικές φαντασιώσεις. Τίποτα όμως δεν είναι σοκαριστικό και βρώμικο, μέσα στο όλο πλαίσιο της επιστολής: «Τη μια στιγμή σε βλέπω σαν παρθένα  ή σαν μαντόνα και την επόμενη στιγμή σε βλέπω αναίσχυντη, αγέρωχη, μισόγυμνη, πρόστυχη! Τι σκέφτεσαι για μένα; Μήπως σε αηδιάζω;».

Όταν το 1909 βρέθηκε σε μια συγκέντρωση αρκετών ανθρώπων, «..και όλοι μου λέγανε την ίδια ιστορία: ότι θα γίνω ο μεγαλύτερος συγγραφέας της χώρας μου στο μέλλον», τίποτα από αυτά, της γράφει, δεν τον άγγιζαν αλλά σκεφτόταν μόνο «εκείνη που με κρατάει στο χέρι της σα βοτσαλάκι». Ζητάει να τον στηρίζει, να τον προστατεύει, σα να ήταν το παιδάκι της και να τον μαλώνει όταν κάνει τις τρέλες του. Άλλοτε, όμως, της λέει πόσο τον πληγώνει η ψυχρότητα και η χοντροκοπιά της, όπως όταν δεν συμμερίστηκε τη συγκίνησή του στην όπερα, ή όταν τον αποκάλεσε ηλίθιο επειδή γύρισε σπίτι αργά. «Ποτέ δεν θα κουραστώ από σένα, πολυαγαπημένη –να ήσουν μόνο λιγάκι πιο ευγενική!».

Επίσης αναφέρεται ευγενικά στο ότι δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τα γραπτά του, αν και αυτή είναι η μούσα του σε αυτά που γράφει, (η Μόλλυ Μπλούμ στο Οδυσσέα, η Γκρέτα Κονρόυ στους Νεκρούς, η Άννα Λίβια Πλούραμπελ στο Αγρύπνια των Φίνεγκαν..).

Η αγωνία του επαναλαμβάνεται, να βρει κάποια χρήματα για να τα βγάζουν πέρα, αλλά και για να της κάνει τα δώρα που επιθυμεί αυτός. Και δίνει τα λιγοστά χρήματά του για να της τυπώσει έναν πολυτελή τόμο, το βιβλιοδετημένο χειρόγραφο της ποιητικής του συλλογής «Μουσική Δωματίου». Ήταν ένας πολύ καλός τενόρος, εκτός των άλλων.

«Ίσως τούτο το βιβλίο που σου στέλνω», της γράφει στις 22 Δεκεμβρίου 1909 από το Δουβλίνο, «να ζήσει πιο πολύ από σένα και από μένα. Ίσως μια μέρα τα δάχτυλα ενός νεαρού άντρα ή μιας νεαρής γυναίκας (των παιδιών των παιδιών μας) να ξεφυλλίσουν ευλαβικά τα φύλλα της περγαμηνής, όταν πια οι δύο εραστές που τα αρχικά τους είναι χαραγμένα στο κάλυμμα, θα έχουν χαθεί από καιρό. Τίποτα δεν θα έχει μείνει τότε, αγαπημένη μου, απ’ τα φτωχά μας τα κορμιά που τα συντάραζαν τα πάθη και ποιος να ξέρει πού θα βρίσκονται δύο ψυχές που συνεννοούνταν μονάχα με το βλέμμα..».

 

 

 

ΤΑ ΔΑΡΒΙΝΙΚΑ ΔΕΙΝΑ

 του Γιάννη Μανέτα

Ο κοινωνικός δαρβινισμός

Σύμφωνα με τα λεξικά, ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι η τάση που ισχυρίζεται ότι οι μηχανισμοί της βιολογικής εξέλιξης έχουν εφαρμογή και στις κοινωνικές επιστήμες. Βασίζεται στους αφορισμούς της επικράτησης του ισχυρότερου και της μάχης για την επιβίωση.

Είναι ο τρόπος με τον οποίο η συστημική διανόηση της εποχής μετά τον Δαρβίνο, ερμήνευσε μια κατά τα άλλα ορθή θεωρία, η οποία, ωστόσο, τόνιζε υπέρμετρα τον ανταγωνισμό ατόμων και ομάδων σε βάρος της συνεργασίας, της συμβίωσης και της κοινωνικότητας, κατά τον συγγραφέα του βιβλίου.

Στην εποχή της Βιομηχανικής και Τεχνολογικής Επανάστασης αυτή η ανάγνωση έδωσε καλή λαβή για να υποστηριχτεί ο ανταγωνισμός και η ανισότητα μεταξύ των ατόμων και των κοινωνικών ομάδων.

Το αν αυτό ήταν ένα απλό ή ένα εσκεμμένο λάθος, δύσκολο να απαντηθεί, γράφει ο Μανέτας.

Ο ίδιος συμμερίζεται την άποψη αυτών, οι οποίοι χωρίς να αμφισβητούν τον ρόλο του ανταγωνισμού στην εξέλιξη των βιολογικών και κοινωνικών πραγμάτων, τονίζουν και τη μεγάλη σημασία της συνεργασίας και της συμβίωσης.

Μετά βέβαια την κτηνωδία της Ευγονικής στα στρατόπεδα των Ναζί, ο κοινωνικός δαρβινισμός απέκτησε κακή φήμη. Έτσι άρχισαν να μελετώνται ξανά η αλληλεπίδραση γονιδίων, περιβάλλοντος και κουλτούρας.

Στις αλλαγές που επέφερε η Επιγενετική, πριν κάποιες δεκαετίες, συγκαταλέγονται οι εξής κυριότερες.

·         Δεν είναι μόνο τα γονίδια αλλά και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον που επηρεάζει τη γενετική.

·         Δεν σημαίνει αυτό ότι αλλοιώνεται η δομή του γονιδίου, αλλά η έκφρασή του. Δηλαδή κάποια γονίδια αποσιωπούνται και άλλα ενεργοποιούνται περισσότερο εξαιτίας εξωτερικών εμπειριών, οπότε μπορεί ο οργανισμός να επηρεαστεί παροδικά από το περιβάλλον και αυτή η επίκτητη γενετική αλλαγή, μπορεί να παγιωθεί γενετικά και να μεταβιβαστεί ακόμα και στους απογόνους, έστω βραχυπρόθεσμα και μάλιστα ακόμα και αν ο περιβαλλοντικός αυτός παράγοντας έχει παρέλθει.

 

Νευροπλαστικότητα

Μια άλλη πρόσφατη σχετικά ρωγμή ( από το 1990) στον βιολογικό ντετερμινισμό προήλθε από τις νευροεπιστήμες.

Μπορεί ο όγκος του εγκεφάλου να μη μεγαλώνει πια γύρω στην εφηβεία, περιοριζόμενος από το κρανίο,

μπορεί κύτταρα του να καταστρέφονται (κι ας είναι 10 δισεκατομμύρια) και συνάψεις να καταργούνται,

όμως,

νεώτερες παρατηρήσεις και πειράματα έδειξαν ότι,

τα εγκεφαλικά κύτταρα τελικά –σε κάποιο βαθμό- διαιρούνται, αντικαθιστώντας τα παλιότερα και οι συνάψεις αναδιατάσσονται αέναα.

Και τις αλλαγές αυτές κατευθύνουν οι εμπειρίες, που τρυπώνουν στον εγκέφαλο και τον τροποποιούν, μέχρι την τελευταία στιγμή.

Το μεγάλο πλήθος των πληροφοριών αποτυπώνεται σε παλιά και νέα κύτταρα, σε παλιές και νέες συνάψεις. Μπορεί, δηλαδή, ο εγκέφαλος να φιλτράρει αυτές τις πληροφορίες και να δεχτεί ή να απορρίψει το ποιες θα επιλέξει.

«Ναι, ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει».

 

Λοιπόν, τα γονίδια με τα οποία γεννιόμαστε, ή το περιβάλλον και η ανατροφή που δεχόμαστε, καθορίζουν τα χαρακτηριστικά μας; Βιολογικά είτε συμπεριφορικά;

Γράφει ο Μανέτας:

« Η παγκόσμια επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, του αρπακτικού δηλαδή καπιταλισμού, αναθερμαίνει το κοινωνικά δαρβινικό αφήγημα, το οποίο με  θρασύτητα και χωρίς ντροπή υποστηρίζεται ως η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, ακόμα και από επίσημα χείλη ». Δηλαδή, η άποψη ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ανταγωνιστικός και συνεπώς, η ανισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους και τις κοινωνίες είναι αναπόφευκτη. Είναι «η μαύρη μας η μοίρα» να ζούμε σε αυτές τις κοινωνίες και οι οποίες συνεπώς δεν μπορούν να αλλάξουν.

Άρα ο κοινωνικός δαρβινισμός είναι μια επικίνδυνη πολιτισμική επινόηση, που δεν αφήνει περιθώρια για ένα καλύτερο μέλλον της ανθρωπότητας, αφού τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Έτσι είναι η φύση μας!

Ο ίδιος ο Μανέτας  πιστεύει ότι ένας κόσμος καλύτερος από τον σημερινό, είναι εφικτός και συμβατός με αυτό που θα ονομάζαμε ανθρώπινη φύση. Ένας τέτοιος κόσμος υπήρξε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, κατά την παλαιολιθική εποχή και υπάρχει σε σύγχρονες πρωτόγονες κοινωνίες. Αναφέρεται λεπτομερώς σε πολλές από αυτές. Κοινωνίες συνεργατικές, εξισωτικές και φιλειρηνικές μακριά από τον ανταγωνισμό και την ιεραρχία των νέων κοινωνιών • αυτών που άρχισαν να εμφανίζονται από την Νεολιθική εποχή, δηλαδή πριν από 12.000 χρόνια.

Τελειώνει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του, υποστηρίζοντας ότι, αφού ακόμα υπάρχουν στον άνθρωπο αξίες όπως αντίσταση στην ανισότητα, την αδικία και τον ανταγωνισμό, ο οποίος οδηγεί στους πολέμους, μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι η γενετική μας συμπεριφορά πρέπει να περιέχει στοιχεία που παγιώθηκαν προσαρμοστικά μέσα στα δύο εκατομμύρια χρόνια της Παλαιολιθικής εποχής και ότι τα 12.000 χρόνια της Νεολιθικής εποχής και μέχρι σήμερα, είναι δύσκολο να εξαλείψουν αυτή την ευγενή παρακαταθήκη. Όπως ακριβώς τα 6 εκατομμύρια χρόνια μετά τον διαχωρισμό μας από τον χιμπατζή, δεν εξάλειψαν τις επιθετικές, δόλιες και μακιαβελικές πτυχές του χαρακτήρα μας.

Ο χρόνος που η ανθρωπότητα διήνυσε εξισωτικά και ειρηνικά είναι πολύ μεγάλος για να μην αφήσει ισχυρά πολιτισμικά ίχνη. Το βλέπουμε στη συνεχή αντίσταση του ανθρώπου ενάντια στην εκμετάλλευση και την ανισότητα.

 

Ενδιαφέροντα στοιχεία από το βιβλίο:

·         Η ηλικία του Σύμπαντος είναι 13,5 δισεκατομμύρια έτη.

·         Η ηλικία της γης, είναι χονδρικά το 1/3 της ηλικίας του Σύμπαντος, δηλαδή, 4,5 δισεκατομμύρια έτη.

·         Οι πρώτες μορφές ζωής εμφανίστηκαν 3,5 δισεκατομμύρια έτη πριν από σήμερα.

·         230 εκατομμύρια με 65 εκατομμύρια έτη πριν από σήμερα, στη γη κυρίαρχοι είναι οι Δεινόσαυροι.

·         6 εκατομμύρια χρόνια έχουν περάσει από τον διαχωρισμό μας, κατά την εξελικτική πορεία των ειδών, από τον χιμπατζή. Μαζί του μοιραζόμαστε έναν κοινό πρόγονο από τον οποίο εξελιχτήκαμε διαφορετικά.

·         2 εκατομμύρια χρόνια έχουν περάσει από την εμφάνιση των Ανθρωπίδων

·         200.000 χρόνια πριν από σήμερα, έζησε ο Homo Sapiens.

·         Το DNA του ανθρώπινου κυττάρου έχει συνολικό μήκος 2 μέτρα(!) και χωράει στον πυρήνα του κυττάρου που έχει διάμετρο 6 μικρόμετρα ( 1 μικρόμετρο ή 1 μικρό ισούται με 1 εκατομμυριοστό του μέτρου)!! Αυτό οφείλεται στην εξαιρετικά μεγάλη συμπίεσή του.

·         Υπολογίζεται ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα.

·         Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από 10 δισεκατομμύρια κύτταρα.