Συνολικές προβολές σελίδας

Πέμπτη 16 Μαρτίου 2017

"The Spinoza Problem"




Το Πρόβλημα Σπινόζα
του Irvin DYalom


Ένας φιλόσοφος του 17ου αιώνα, ο Μπέντο Σπινόζα (Benedictus Spinoza, 1632-1677)  και ό θεωρητικός «φιλόσοφος» του Ναζισμού, Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ (Alfred Rosenberg), μαζί (!) στο μυθιστόρημα που ύφανε με τον ευφυέστερο τρόπο ο σύγχρονός μας ψυχίατρος, Ίρβιν Γιάλομ - γνωστός στο ευρύ κοινό της χώρας μας αλλά και παγκοσμίως, για την εξαιρετική του ικανότητα να επινοεί ιστορίες που επεξηγούν με τον απλούστερο δυνατό τρόπο και τις πιο περίπλοκες φιλοσοφικές θεωρίες, όπως εδώ του Σπινόζα.

Τα κεφάλαια αναφέρονται εναλλάξ στον φιλόσοφο Σπινόζα και τον θεωρητικό  του Ναζισμού, υποτιθέμενο φιλόσοφο, Ρόζενμπεργκ, που είχε εμμονή με την καθαρότητα της Αρίας φυλής. Το πρόβλημα για τον Γιάλομ ήταν ότι υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία από τη ζωή του Σπινόζα – ακόμα και η προσωπογραφία του που κυκλοφορεί δεν βασίζεται στην πραγματικότητα αλλά στην εντύπωση που δημιούργησε στον ζωγράφο, μια περιγραφή ελάχιστων αράδων, του φιλοσόφου  - για να μπορέσει να αναπτύξει την πλοκή του μυθιστορήματός του.

Κατάφερε όμως να πλέξει μια άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία και να εστιάσει σε σημεία της φιλοσοφίας του, τα οποία βρήκε τρόπο να επεξηγεί με τη δημιουργία ενός φανταστικού φίλου του Σπινόζα, με τον οποίο ο φιλόσοφος έχει μακρές φιλοσοφικές συζητήσεις.

 Στο τέλος του βιβλίου, ο συγγραφέας του, παραθέτει κεφάλαιο όπου διευκρινίζει ποια πρόσωπα και γεγονότα είναι υπαρκτά και ποια όχι.

"Επιχείρησα να γράψω ένα μυθιστόρημα που θα μπορούσε να έχει συμβεί. Παραμένοντας όσο πιο κοντά γινόταν στα ιστορικά γεγονότα, άντλησα στοιχεία από την επιστημονική μου ιδιότητα του ψυχιάτρου για να φανταστώ τον ψυχικό κόσμο των ηρώων μου, του Μπέντο Σπινόζα και του Άλφρεντ  Ρόζενμπεργκ. Επίσης, επινόησα δύο χαρακτήρες..για να χρησιμεύσουν ως πύλες εισόδου στην ψυχή των πρωταγωνιστών μου."

Αναλύοντας τις φιλοσοφικές θέσεις του Σπινόζα σχετικά με το θεό, ο Γιάλομ αναφέρεται στον αφορισμό του από την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ όπου ζούσε μαζί με άλλους σεφαραδίτες πατριώτες του, που είναι και το στοιχείο για το οποίο έχουμε τις περισσότερες πληροφορίες όσον αφορά στη ζωή του.

Ο Μπαρούχ (στα εβραϊκά) ή Benedictus (στα Λατινικά, στα οποία και έγραφε), Μπέντο (στα Πορτογαλικά, τη γλώσσα της καταγωγής του) , ήταν ο υπέρτατος ορθολογιστής φιλόσοφος, που οδήγησε την Ευρώπη στην Αναγέννηση.


Πώς ήταν δυνατόν να γίνουν κατανοητές οι ιδέες του σχετικά με την ανυπαρξία του θεού όπως τον όριζαν και οι τρεις μεγάλες θρησκείες – Ιουδαϊκή, Χριστιανική και Ισλαμική – σε μια εποχή που αυτό που κυριαρχούσε ήταν οι δεισιδαιμονίες κάθε είδους και ο φόβος της Ιεράς εξέτασης όχι μόνο για τους Καθολικούς αλλά και για τους Εβραίους που αν και αναγκάστηκαν να ασπαστούν τον Χριστιανισμό με αντάλλαγμα τη ζωή τη δική τους και των οικογενειών τους ακόμα κινδύνευαν;

Πώς ήταν δυνατόν να γίνουν αποδεκτές οι απόψεις του περί του δικτύου αιτιών που διέπει το κάθε φυσικό φαινόμενο, άπόψεις που οδήγησαν στη θεμελίωση των φυσικών επιστημών στην συνέχεια της ανθρώπινης ιστορίας;

Ή οι απόψεις του σχετικά με τον δημοκρατικό τρόπο διακυβέρνησης των κρατών, στα μέσα του 17ου αιώνα ;

Το σπουδαίο είναι ότι με τις αναφορές στο έργο και τις ιδέες του Σπινόζα, ο Γιάλομ πυροδοτεί την περιέργεια του αναγνώστη να μελετήσει μόνος του το έργο του Σπινόζα και να εμβαθύνει στα διανοήματα αυτού του ασκητικού φιλοσόφου που ενέπνευσε τόσους σπουδαίους ανθρώπους του πνεύματος όλων των μετέπειτα εποχών, αλλά και που καθοδήγησε την ευρωπαϊκή σκέψη και πράξη προς την κατεύθυνση που επιτάσσει η Λογική και οι κανόνες της, βγάζοντάς τες από τα σκοτάδια του Μεσσαίωνα.

Ο Γιάλομ διάλεξε τον γερμανό Γκαίτε να θαυμάζει τον Σπινόζα και να κάνει τον Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ να παραλογίζεται μη μπορώντας να εξηγήσει πώς ένας καθαρός γερμανός διανοούμενος του διαμετρήματος του Γκαίτε μπορούσε «να κουβαλάει μαζί του την "Ηθική" του Σπινόζα επί έναν ολόκληρο χρόνο!» Και γιατί να θαυμάζει τον Σπινόζα, έναν Εβραίο!


Ο Γιάλομ συνδέει τον Ρόζενμπεργκ με τον Σπινόζα, με βάση ένα πραγματικό έγγραφο του γραφείου του Ρόζενμπεργκ -  που δουλειά του ήταν να αρπάζει βιβλία και σπουδαία έργα τέχνης από τις κατακτημένες χώρες και να τα μεταφέρει στην Γερμανία – στο οποίο αναφέρεται η κατάσχεση της βιβλιοθήκης του Σπινόζα, που θα βοηθούσε τους Ναζιστές να διερευνήσουν «το πρόβλημα Σπινόζα». 

Αυτό το ιστορικό γεγονός μόνο βρήκε ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου για να πλάσει την ιστορία του και δηλώνει ότι θα μπορούσαν να είναι έτσι και τα γεγονότα, επικαλούμενος και τον Αντρέ Ζιντ,  ο οποίος είπε « Η Ιστορία είναι μυθοπλασία που συνέβη. Η μυθοπλασία είναι Ιστορία που θα μπορούσε να έχει συμβεί»


The Spinoza Problem
First published in English in 2012