Θεσσαλονίκη:
μια πόλη, μοναδική λένε αλλά και ποια δεν είναι; Του έρωτα λένε, αλλά και πού
δεν φυτρώνει αυτός. Της φτώχειας, αλλά ξέρει η Ελλάδα από αυτά. Των καφενείων
και του φραπέ και πόσες άλλες περιγραφές δεν έχει εισπράξει.
Μια πόλη με πολύ ιδιαίτερη ιστορία. Η πόλη
μου, που την είδα με άλλα μάτια με το βιβλίο αυτό του Άγγλου ιστορικού Mark Mazower, αν και κάπως καθυστερημένα μετά την έκδοσή του στα
2004.
O Mark Mazower (γεν.
1958) είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και
στο Κολέγιο Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.
Αφού αφιερώνει λίγο
χώρο σε περίπου δύο χιλιετίες, βιάζεται να αρχίσει την καθόλα ευχάριστη αφήγησή
του - που σε κάνει να ζεις στα σοκάκια της – από το 1430 και την κατάληψή της
από τον Οθωμανό σουλτάνο Μουράτ ΙΙ, μέχρι το 1950.
“Before the city fell in 1430, it had already enjoyed
seventeen hundred years of life as a Hellenistic, Roman and Byzantine
metropolis….Throughout it remained a city whose inhabitants spoke Greek. But of
this past only traces survived the Ottoman conquest”.
Διαβάζοντας την
τελευταία πρόταση παίρνεις μια ιδέα για την ταυτότητα της πόλης σύμφωνα με το
συγγραφέα: Και ελληνική και όχι.
Κατά τη διάρκεια της
Οθωμανικής κατοχής της (από το 1430 μέχρι το 1912) όλες οι εθνότητες που την
κατοίκησαν χωρίζονται με βάση τη θρησκεία τους. Δεν ήταν Έλληνες αλλά
Χριστιανοί Ορθόδοξοι, δεν ήταν Τούρκοι αλλά Μουσουλμάνοι και βέβαια υπήρχαν οι
Ισπανοί Εβραίοι.
Όταν οι Ισπανοί
Καθολικοί μονάρχες Φερδινάνδος και Ισαβέλλα εξεδίωξαν τους Εβραίους από την Ισπανία το 1492, η
Οθωμανική Αυτοκρατορία τους δέχτηκε με χαρά να κατοικήσουν την έρημη, μετά την
καταστροφή της από τον κατακτητή, Θεσσαλονίκη και να τονώσουν την οικονομία της.
Οι Εβραίοι αποτέλεσαν έτσι την πλειοψηφία του πληθυσμού και η Ισπανοεβραϊκή
γλώσσα ήταν η επικρατέστερη γλώσσα στην πόλη για αιώνες.
Είναι λοιπόν οι
τρεις θρησκείες στις οποίες ανήκουν όλες οι άλλες εθνότητες: Ρώσοι, Κοζάκοι,
Σέρβοι, Αλβανοί, Μακεδόνες, Βλάχοι, Ιταλοί, Βρετανοί, Γάλλοι από τις αποικίες
Μαδαγασκάρη, Σενεγάλη και άλλοι.
Δεν ζουν πάντα
ειρηνικά και πολλές φορές είναι οι θρησκείες η αιτία. Οι Οθωμανοί έχουν
μετατρέψει τις ορθόδοξες εκκλησίες σε τζαμιά, με κάνα δυο εξαιρέσεις, αλλά όλοι μπορούν να ασκήσουν τα θρησκευτικά
τους καθήκοντα.
Με βάση την απογραφή
του 1913, η πρώτη από τον 16ο αιώνα, η Θεσσαλονίκη των
· 157.889 κατοίκων έχει
· 40.000 Έλληνες (λίγο
λιγότερους)
·
45.867 Οθωμανούς
·
61.439 Εβραίους
Μετά
την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, σε απογραφή του 1928,
το 75% του πληθυσμού (235.000) ήταν Έλληνες.
Στις
τελευταίες σελίδες του βιβλίου, μετά από ένα συνταρακτικό ταξίδι στην πόλη ανά
τους αιώνες, μέσα από προσωπικές μαρτυρίες προσώπων και επίσημα έγγραφα, έχουμε
τη θέση του συγγραφέα σχετικά με το πώς γράφεται η ιστορία, όταν για διάφορους λόγους τονίζονται ή αποσιωπούνται πράγματα κατά το συμφέρον των κρατών - εθνών.
Κλείνει επαναλαμβάνοντας τη θέση, ότι η Ελλάδα θέλοντας να προχωρήσει προς το μέλλον έχει σβήσει από τη μνήμη των ανθρώπων και της πόλης το Οθωμανικό παρελθόν της. Από την πολιτιστική κληρονομιά των Οθωμανών δεν έχουν μείνει παρά ελάχιστα, όπως ο Λευκός Πύργος που χτίστηκε από τους Οθωμανούς μετά την άλωση της πόλης, στη θέση του άλλοτε βυζαντινού πύργου, το Yeni Djami, το Bey Hammam και εντελώς ειρωνικά το σπίτι του Ατατούρκ, όπου στεγάζεται το Τουρκικό Προξενείο.
«Η
ιστορία της πόλης ένα έπος αναταραχών, ξεσηκωμών, εγκατάλειψης και ανάκαμψης
όπου η τύχη και όχι η μοίρα έπαιξε τον πρωτεύοντα ρόλο».
Κλείνει
την εκτενή αφήγηση – έρευνα γράφοντας ότι πρώτα την πόλη την είχαν οι
Χριστιανοί, μετά την πήραν οι Οθωμανοί
και το 1912, « οι Έλληνες της πόλης άλλη μία φορά ευχαρίστησαν τον Θεό τους για
τη νίκη του στρατού τους. Όλοι διεκδίκησαν την πόλη στο όνομα του Θεού. Όμως
δε λένε: όπου είναι ο Θεός, είναι τα πάντα;»
Το βιβλίο
Salonica, City of Ghosts ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί κάποιος η όχι με την τοποθέτηση του Mazower
– εξαιρετικά αντικειμενικός σε γενικές γραμμές – είναι ένα βιβλίο που συνιστώ
ανεπιφύλακτα, ειδικά στους κατοίκους της πόλης αλλά όχι μόνο.
