ΑΠΟΜΕΙΝΑΝ ΜΟΝΟ ΟΙ ΚΑΥΤΕΣ ΤΟΥΣ ΣΤΑΧΤΕΣ

 

της  Όγια Μπαϊντάρ

 

Στην αρχή του μυθιστορήματος βρίσκουμε την κεντρική ηρωίδα, Ουλκιού Οζτούρκ, στο νεκροτομείο στο Παρίσι για να αναγνωρίσει έναν δολοφονημένο άντρα, υψηλόβαθμο Τούρκο κρατικό υπάλληλο, που στάλθηκε στην πόλη αυτή προκειμένου να δώσει μια δημόσια ομιλία για την προώθηση της ένταξης  της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προβάλλοντας « τον εκδημοκρατισμό της Τουρκίας». Η υγρή και βαριά ατμόσφαιρα φέρνει στη μνήμη της, μυρωδιές άλλου νεκροτομείου, στην Κωνσταντινούπολη -  γιατί « η μυρωδιά νεκροτομείων είναι ίδια σε όλα τα μέρη του κόσμου» - τότε που της ζητήθηκε να αναγνωρίσει τη σωρό του δολοφονημένου γιού της.

Με διάφορα πήγαινε – έλα στις δεκαετίες 1970, 80, 90  παρακολουθούμε τη δυναμική, αριστερών πεποιθήσεων, πανέξυπνη, αισθησιακή  νέα γυναίκα στην προσπάθειά της να μορφωθεί, να επιβιώσει, να ερωτευτεί,  να αγωνιστεί για μια πιο δίκαιη πατρίδα, να καταλάβει όλα αυτά που βλέπει να συμβαίνουν στο κοντινό της περιβάλλον, της χαοτικής Κωνσταντινούπολης και της ψυχρής Άγκυρας. Αλλά και μετά, όταν τα παρακολουθεί από μακριά, από το Παρίσι, τη Μόσχα ή κάποια άλλη Ευρωπαϊκή πόλη.

Επίσης, διηγείται τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά γεγονότα που ακολουθούν τα διάφορα στρατιωτικά πραξικοπήματα και πώς τα αντιλαμβάνονται και τα αντιμετωπίζουν πολίτες διαφορετικών φυλών, τάξεων, μορφωτικών επιπέδων που ζουν στην ίδια χώρα.

Εμβαθύνει θαρραλέα στο ρόλο των διαφόρων οργανώσεων, (παρακρατικών αλλά και κρατικών - δήθεν «αντιτρομοκρατικών» -  καθώς επίσης και συνεργαζόμενων ή κατευθυνόμενων από τη CIA) και στην αντιμετώπιση της αντίδρασης των πολιτών από τα στρατιωτικά καθεστώτα,  που ταλανίζουν τη χώρα της τις τελευταίες δεκαετίες.

Τονίζει το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις αυτών των χρόνων έχουν συνεργαστεί ή δημιουργήσει «αντιτρομοκρατικές » ομάδες για να δικαιολογήσουν δολοφονίες ατόμων χωρίς δίκες, με ανεπαρκή, ψεύτικα ενοχοποιητικά στοιχεία.

«Μεγαλώσαμε κι αλλάξαμε», λέει και στους δύο άντρες της ζωής της όταν τους συναντάει μετά από χρόνια, η Ουλκιού.

Δύο άντρες τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους: ο ένας, ο πρώτος και αξεπέραστος έρωτας των 20 της χρόνων, πλούσιος μεγαλοαστός,, ανώτατος κρατικός λειτουργός που θέλησε να μπει μέσα στο σύστημα και να το εξυγιάνει με τις σωστές επιλογές, ο άλλος, που τον παντρεύτηκε, ο κομμουνιστής και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Τουρκικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που ήθελε την εξουσία για να εφαρμόσει τις αξίες που πρέσβευε.

Πολλοί άλλοι ζωντανοί χαρακτήρες από όλο το φάσμα των πολιτικών αποχρώσεων πλαισιώνουν  τους κεντρικούς ήρωες.

Η απομυθοποίηση των δοξασιών και των δύο ερωτικών συντρόφων έρχεται προς το τέλος του βιβλίου, μαζί με μια απελπισμένη αίσθηση σχετικά με το αν άξιζαν όλα αυτά που έζησαν, όλη η πίστη, η βία, οι θάνατοι.

Παρόλα αυτά, στο αβέβαιο τέλος του μυθιστορήματος η συγγραφέας αφήνει ελπίδες για το μέλλον του ανθρώπου και της κοινωνίας. Και για τον ρομαντικό επαναστάτη  που έζησε το τέλος της σοσιαλιστικής Σοβιετικής Ένωσης και για τον μεγαλοαστό κρατικό λειτουργό, - αν και πληρώνει ακριβά και αυτός για τις «υπηρεσίες» που προσέφερε στο κράτος για τη διατήρηση της τάξης. Αυτό που δεν τους συγχωρεί η Ουλκιού Οζτούρκ, είναι η πίστη τους στο « ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», που ακολούθησαν στη ζωή τους, ανεξάρτητα από τις ανατροπές στην ώριμη ηλικία. Η κουρασμένη και βασανισμένη αυτή γυναίκα υποστηρίζει τελικά, ότι η ανθρώπινη ζωή είναι πάνω από όλα και δεν πρέπει να θυσιάζεται για κανένα λόγο, για κανένα σκοπό.

 

 Η συγγραφέας, απόφοιτος της σχολής Κοινωνικών Επιστημών Όγια Μπαϊντάρ, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1940. Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1971 συλλαμβάνεται, βασανίζεται και μετά το δεύτερο στρατιωτικό πραξικόπημα το 1980, εγκαταλείπει τη χώρα της και ζει εξόριστη στην Ανατολική Γερμανία.

 

Στο βιβλίο της αυτό περιγράφει τους πολιτικούς αγώνες, τις αναζητήσεις, τη δίψα για ελευθερία και δικαιοσύνη, μιας ολόκληρης γενιάς στην Τουρκία του καιρού μας, που «αν και ηττήθηκε δεν έχει πεθάνει».

 Σκοτεινή Ήπειρος

Ο Ευρωπαϊκός Εικοστός Αιώνας

του Mark Mazower

Σελίδες 461

Ο Μαρκ Μαζάουερ, αυτός ο εξαιρετικός  Άγγλος ιστορικός, εκθέτει με μια δική του ματιά ενός αιώνα ιστορία της Ευρώπης, με συχνές αναφορές και στην Ελλάδα για την ιστορία της οποίας έχει κάνει πολλές μελέτες και του έχει δοθεί η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη.

 

«Η Ευρώπη στον εικοστό αιώνα δεν ήταν η φυσική πατρίδα της ελευθερίας και της δημοκρατίας, αλλά μάλλον ένα εφιαλτικό εργαστήρι κοινωνικού και πολιτικού πειραματισμού». Πειραματίστηκε με τον φασισμό και τον κομμουνισμό γιατί η φιλελεύθερη δημοκρατία απέτυχε στη διάρκεια του μεσοπολέμου αλλά «νίκησε» όπως υποστήριξαν υπέρμαχοί της και μη μετά και το 1989. Η ευφορία όμως με την οποία χαιρετίστηκε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έδωσε τη θέση της σε σκοτεινά προαισθήματα μετά τις εμφύλιες συρράξεις στη Γιουγκοσλαβία δύο χρόνια αργότερα.

Το πρωτόγνωρο στην ιστορία της Ευρώπης του 20^ο αιώνα δεν ήταν η ύπαρξη συγκρούσεων αλλά η έντασή τους, σε σύγκριση με αυτές των αυτοκρατορικών δυναστειών του παρελθόντος. Περισσότεροι από 40.000.000 Ευρωπαίοι - άμαχοι και μη – πέθαναν μόνο στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.

Την αρχή της εξιστόρησής του αποτελεί «η απρόβλεπτη κατάρρευση των μεγάλων απολυταρχικών αυτοκρατοριών της Ρωσίας, της Αυστροουγγαρίας, της Γερμανίας και της Οθωμανικής Τουρκίας με τη συνθήκη ειρήνης των Παρισίων, οπότε η κοινοβουλευτική Δημοκρατία ενθρονίστηκε σε όλη την Ευρώπη». Μία σειρά από δημοκρατίες δημιουργήθηκαν σε όλη την ήπειρο και εξοπλίστηκαν με νέα συντάγματα, τα οποία είχαν συνταχθεί με βάση τις πιο σύγχρονες φιλελεύθερες αρχές. Ωστόσο ο θρίαμβος του φιλελευθερισμού αποδείχτηκε βραχύβιος.

 Μετά τη διπλωματική ένταση της πρώτης δεκαετίας, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη διεθνή σύγκρουση του εικοστού αιώνα. Ακολούθησε «η σκιά που έριξε η Ρωσική Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917» και γρήγορα φάνηκε ότι «οι άρχουσες ελίτ πολλών ευρωπαϊκών χωρών ήταν πρώτα αντικομουνιστικές και μετά δημοκρατικές», γράφει ο Μαζάουερ.

Τα φιλελεύθερα όμως συντάγματα απέτυχαν εξαιτίας των εθνοτικών και ταξικών διακρίσεων και κατά συνέπεια της οικονομικής ύφεσης, κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, και εύκολα πήραν την εξουσία αυταρχικά, απολυταρχικά  καθεστώτα που οδήγησαν στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και έτσι συνεχίζει την εξιστόρηση των γεγονότων που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη, τη σκοτεινή αυτή ήπειρο όπως την ονομάζει ο συγγραφέας, μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την επέμβαση των Αμερικανών στον εμφύλιο πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας μπροστά στην αδράνεια των Ευρωπαίων αρχικά.

Με ένα γλυκόπικρο φινάλε κλείνει στον επίλογό του το θέμα, Ευρώπη εικοστός αιώνας:

Η συνεργασία αντικατέστησε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα έθνη κράτη, οι μειονότητες, το κύριο αίτιο του Β Παγκοσμίου Πολέμου έχουν «ουσιαστικά εξαλειφθεί», συνεπώς η Ευρώπη «έχει μπει σε μια νέα εποχή, όπου ο πόλεμος, η αυτοκρατορία και η γη φαντάζουν πια πολύ λιγότερο σημαντικά πράγματα για την προκοπή του έθνους από όσο άλλοτε».

Σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο η Ευρώπη έχει χάσει τα πρωτεία της, ωστόσο οι κάτοικοί της απολαμβάνουν έναν αξιοσημείωτο συνδυασμό ατομικής ελευθερίας, κοινωνικής αλληλεγγύης και ειρήνης ( sic το βιβλίο γράφτηκε το 1998). Αν οι Ευρωπαίοι κρατήσουν μια πιο σεμνή θέση μέσα στον κόσμο τότε ίσως το μέλλον τους να είναι ευκολότερο, βέβαια με τις διαφορές και τις διαφωνίες που δε θα πάψουν να υπάρχουν.

Ένα αξιόλογο βιβλίο που αξίζει να μελετήσει κάποιος ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή όχι με τις απόψεις του συγγραφέα. Γιατί για να βρεις την αντικειμενική αλήθεια στην Ιστορία, όπως εξάλλου και στην πολιτική, χρειάζεται να ελέγξεις πολλές υποκειμενικές αλήθειες.