Σκοτεινή Ήπειρος

Ο Ευρωπαϊκός Εικοστός Αιώνας

του Mark Mazower

Σελίδες 461

Ο Μαρκ Μαζάουερ, αυτός ο εξαιρετικός  Άγγλος ιστορικός, εκθέτει με μια δική του ματιά ενός αιώνα ιστορία της Ευρώπης, με συχνές αναφορές και στην Ελλάδα για την ιστορία της οποίας έχει κάνει πολλές μελέτες και του έχει δοθεί η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη.

 

«Η Ευρώπη στον εικοστό αιώνα δεν ήταν η φυσική πατρίδα της ελευθερίας και της δημοκρατίας, αλλά μάλλον ένα εφιαλτικό εργαστήρι κοινωνικού και πολιτικού πειραματισμού». Πειραματίστηκε με τον φασισμό και τον κομμουνισμό γιατί η φιλελεύθερη δημοκρατία απέτυχε στη διάρκεια του μεσοπολέμου αλλά «νίκησε» όπως υποστήριξαν υπέρμαχοί της και μη μετά και το 1989. Η ευφορία όμως με την οποία χαιρετίστηκε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έδωσε τη θέση της σε σκοτεινά προαισθήματα μετά τις εμφύλιες συρράξεις στη Γιουγκοσλαβία δύο χρόνια αργότερα.

Το πρωτόγνωρο στην ιστορία της Ευρώπης του 20^ο αιώνα δεν ήταν η ύπαρξη συγκρούσεων αλλά η έντασή τους, σε σύγκριση με αυτές των αυτοκρατορικών δυναστειών του παρελθόντος. Περισσότεροι από 40.000.000 Ευρωπαίοι - άμαχοι και μη – πέθαναν μόνο στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.

Την αρχή της εξιστόρησής του αποτελεί «η απρόβλεπτη κατάρρευση των μεγάλων απολυταρχικών αυτοκρατοριών της Ρωσίας, της Αυστροουγγαρίας, της Γερμανίας και της Οθωμανικής Τουρκίας με τη συνθήκη ειρήνης των Παρισίων, οπότε η κοινοβουλευτική Δημοκρατία ενθρονίστηκε σε όλη την Ευρώπη». Μία σειρά από δημοκρατίες δημιουργήθηκαν σε όλη την ήπειρο και εξοπλίστηκαν με νέα συντάγματα, τα οποία είχαν συνταχθεί με βάση τις πιο σύγχρονες φιλελεύθερες αρχές. Ωστόσο ο θρίαμβος του φιλελευθερισμού αποδείχτηκε βραχύβιος.

 Μετά τη διπλωματική ένταση της πρώτης δεκαετίας, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη διεθνή σύγκρουση του εικοστού αιώνα. Ακολούθησε «η σκιά που έριξε η Ρωσική Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917» και γρήγορα φάνηκε ότι «οι άρχουσες ελίτ πολλών ευρωπαϊκών χωρών ήταν πρώτα αντικομουνιστικές και μετά δημοκρατικές», γράφει ο Μαζάουερ.

Τα φιλελεύθερα όμως συντάγματα απέτυχαν εξαιτίας των εθνοτικών και ταξικών διακρίσεων και κατά συνέπεια της οικονομικής ύφεσης, κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, και εύκολα πήραν την εξουσία αυταρχικά, απολυταρχικά  καθεστώτα που οδήγησαν στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και έτσι συνεχίζει την εξιστόρηση των γεγονότων που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη, τη σκοτεινή αυτή ήπειρο όπως την ονομάζει ο συγγραφέας, μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την επέμβαση των Αμερικανών στον εμφύλιο πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας μπροστά στην αδράνεια των Ευρωπαίων αρχικά.

Με ένα γλυκόπικρο φινάλε κλείνει στον επίλογό του το θέμα, Ευρώπη εικοστός αιώνας:

Η συνεργασία αντικατέστησε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα έθνη κράτη, οι μειονότητες, το κύριο αίτιο του Β Παγκοσμίου Πολέμου έχουν «ουσιαστικά εξαλειφθεί», συνεπώς η Ευρώπη «έχει μπει σε μια νέα εποχή, όπου ο πόλεμος, η αυτοκρατορία και η γη φαντάζουν πια πολύ λιγότερο σημαντικά πράγματα για την προκοπή του έθνους από όσο άλλοτε».

Σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο η Ευρώπη έχει χάσει τα πρωτεία της, ωστόσο οι κάτοικοί της απολαμβάνουν έναν αξιοσημείωτο συνδυασμό ατομικής ελευθερίας, κοινωνικής αλληλεγγύης και ειρήνης ( sic το βιβλίο γράφτηκε το 1998). Αν οι Ευρωπαίοι κρατήσουν μια πιο σεμνή θέση μέσα στον κόσμο τότε ίσως το μέλλον τους να είναι ευκολότερο, βέβαια με τις διαφορές και τις διαφωνίες που δε θα πάψουν να υπάρχουν.

Ένα αξιόλογο βιβλίο που αξίζει να μελετήσει κάποιος ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή όχι με τις απόψεις του συγγραφέα. Γιατί για να βρεις την αντικειμενική αλήθεια στην Ιστορία, όπως εξάλλου και στην πολιτική, χρειάζεται να ελέγξεις πολλές υποκειμενικές αλήθειες.