Ηθικά Νικομάχεια, εισαγωγή

Αριστοτέλης

Εισαγωγή

Πριν αρχίσω την παρουσίαση κάποιων σημαντικών κατ’ εμέ αποσπασμάτων από το βιβλίο του Αριστοτέλη, θα ήθελα να απαντήσω σε γενικότερα ερωτήματα που κάποιος μη ειδικός, όπως εγώ, μπορεί να έθετε εξ αρχής:

•        «..το βιβλίο του Αριστοτέλη..», μα καλά πώς έφτασε σε μας το «βιβλίο» του Αριστοτέλη από τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού, που ούτε καν το χαρτί σαν υλικό δεν γνώριζαν οι άνθρωποι; Ούτε οι ίδιοι οι Κινέζοι, στους οποίους αποδίδεται η εφεύρεσή του, δεν το γνώριζαν πριν το 105 μ.Χ.

Τον 4^ο αι. π.Χ.  τα «βιβλία» γράφονταν σε φύλλα παπύρου κολλημένα μεταξύ τους το ένα μετά  το άλλο και σχημάτιζαν έτσι έναν κύλινδρο μήκους συχνά πολλών μέτρων. Τέτοιοι κύλινδροι κυκλοφορούσαν στην αγορά όπου μπορούσαν να αγοραστούν.

 Συνοπτικά η περιπέτεια των βιβλίων του Αριστοτέλη, έχει ως εξής:

Μετά το θάνατο του Σταγειρίτη φιλοσόφου, τα βιβλία του πέρασαν στα χέρια του Θεόφραστου, του πιο πιστού μαθητή του. Ο Θεόφραστος τα κληροδότησε στον Νηλέα από τη Σκήψη της Μικράς Ασίας, επίσης μαθητή του Αριστοτέλη.  Οι κληρονόμοι του Νηλέα δεν ενδιαφέρονταν για το πολύτιμο έργο του μεγάλου δασκάλου, αλλά τουλάχιστον φρόντισαν να το περισώσουν, θάβοντάς το σε υπόγεια καταπακτή. Έτσι το γλύτωσαν από τη βουλιμία των αρχόντων της Περγάμου, που φιλοδοξούσαν να δημιουργήσουν μια μεγάλη βιβλιοθήκη, όπως εξάλλου και οι Πτολεμαίοι στην Αίγυπτο.

Στις αρχές πια του 1^ου αιώνα π. Χ., άγνωστο με ποιον τρόπο τα ανακάλυψε εκεί ένας βιβλιόφιλος Αθηναίος, ο Απελλικών. Αυτός τα αγόρασε και τα μετέφερε πίσω στην Αθήνα.

Όταν το 86π.Χ. ο Σύλλας κυρίευσε την Αθήνα, ανάμεσα στην πλούσια λεία που έστειλε στη Ρώμη ήταν και τα βιβλία του Αριστοτέλη.

 Στη Ρώμη μπήκαν σε άλλες περιπέτειες με τους αντιγραφείς  μέχρι που ο Ροδίτης Ανδρόνικος στο β μισό του 1^ου π.Χ.  αιώνα εξέδωσε το έργο του Αριστοτέλη.

 Αυτό το έργο που, ως σημειώσεις, χρησιμοποιούσε στη διδασκαλία του και όχι τα «εξωτερικά», τα οποία ήταν εκείνα τα βιβλία του Αριστοτέλη που κυκλοφορούσαν στον κόσμο εκτός Λυκείου. Από αυτά, ενώ υπήρχαν σε πολλά αντίγραφα, δε σώθηκε κανένα(!) αλλά σώθηκαν οι προσωπικές του σημειώσεις που υπήρχαν σε ένα μόνο αντίγραφο(!).

 Το γιατί δεν θα το μάθουμε ποτέ.

•         Άλλο ερώτημα: Γιατί Νικομάχεια; Γιατί Ευδήμεια;

 Τρία είναι τα Ηθικά έργα του Αριστοτέλη:

Ηθικά Νικομάχεια

Ηθικά Ευδήμεια

Ηθικά μεγάλα

Ο Αριστοτέλης ήταν γιος του Νικόμαχου, του γιατρού του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Γ, πατέρα του Φιλίππου. Είχε και ένα γιο, επίσης Νικόμαχο, ο οποίος πέθανε νέος.

 Απάντηση όμως για την επιλογή των τίτλων δεν έχουμε.

Δεν ξέρουμε καν αν ο ίδιος ή κάποιος άλλος (εκδότης ίσως;)έδωσε αυτούς τους τίτλους στα Ηθικά του έργα.

•          Γιατί να διαβάσω ένα κείμενο με όλες τις δυσκολίες ενός φιλοσοφικού κειμένου, που έχει για τίτλο τη λέξη Ηθική;

 Μια λέξη που για τον απλό αναγνώστη, συνειρμικά ανασύρει Χριστιανικές επιταγές συμπεριφοράς, καθόλου δελεαστικές.

Καμία σχέση ο συνειρμός με την πραγματικότητα του βιβλίου, όπως θα φανεί παρακάτω.

 Στην πραγματικότητα, όπως λέει ο καθηγητής Π. Κόντος (στο διαδικτυακό του μάθημα για τα Ηθικά Νικομάχεια στο Mathesis) όλοι μας σήμερα είμαστε εμποτισμένοι πρώτον με την Αριστοτελική Ηθική και δεύτερον με την Καντιανή Ηθική. Να ένας λόγος.

Από το β μισό του 5^ου αι. π.Χ. άρχισε να οργανώνεται σε επιστημονική βάση μια νέα «τέχνη» (κατά την αρχαία ελληνική λέξη), η Ηθική.

Τι επιδιώκει να διδάξει, να αποκαλύψει, αυτή η νέα επιστήμη;

Συμπεριφορά για μια καλύτερη ζωή!

Τη  διερεύνηση αρχίζει ο Πρωταγόρας, όπως διασώζεται στον ομώνυμο Πλατωνικό διάλογο. Στην ερώτηση τι είναι σημαντικό να διδαχθεί ένας νέος για να έχει μια καλύτερη ζωή,  απαντάει με τον όρο ευβουλία= να διδαχθεί δηλαδή ο νέος να σκέφτεται σωστά για τις υποθέσεις του σπιτιού του αλλά και της πολιτείας.

 Ο Δημόκριτος την ίδια εποχή, απαντάει με τον όρο ευθυμία: δεν είναι οι πράξεις το μεγαλύτερο αγαθό, η ευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στην ηρεμία του θυμικού που δεν πρέπει να ταράσσεται ούτε από φόβο για κάτι, ούτε από υπερβολική φιλοδοξία.

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποίησε τον όρο ευδαιμονία όπως θα δούμε παρακάτω, ως το «ακρότατον των πρακτών αγαθών».

Και οι δύο λέξεις του τίτλου, Ηθικά Νικομάχεια , δε σε δελεάζουν να το επιλέξεις, όταν όμως και αν το κάνεις,

 πρώτον φωτίζεις το νου με ιδέες και σκέψεις,

δεύτερον αποκτάς μια καινούρια αίσθηση του χρόνου, όταν βλέπεις πόσο βαθειά σκέφτονταν κάποιοι άνθρωποι πριν 2.500 χρόνια(!) , σχηματίζοντας έτσι την πεποίθηση ότι δεν είναι και τόσο "μακριά" σου τελικά, οι αρχαίοι.

Και φυσικά υπάρχει και το τρίτον το οποίο τώρα πια μπορείς να το χρησιμοποιήσεις άφοβα χωρίς να κατηγορηθείς για στείρα αλαζονεία: ναι, αυτοί οι άνθρωποι ήταν Έλληνες και μιλούσαν μια γλώσσα από την οποία προήλθε αυτή που χρησιμοποιείς σήμερα!

Αλλά είναι ώρα να προχωρήσουμε στο ίδιο το έργο.

(επόμενη ανάρτηση)