«Νύχτες Πανούκλας»

του Ορχάν Παμούκ

 

Το αριστουργηματικό αυτό έργο του Τούρκου Νομπελίστα λογοτέχνη, Ορχάν Παμούκ κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Τουρκία τον Μάρτιο του 2021.

[Αυτό έχει σημασία γιατί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε την πανδημία του κορονοϊού Sars-CoV-2 τον Μάρτιο του 2020 – πολύ λίγος χρόνος για να ληφθούν υπόψιν τα τεκταινόμενα της νέας πανδημίας στη συγγραφή του βιβλίου του Παμούκ. Ο ίδιος σε συνέντευξή του στους New York Times δήλωσε ότι δούλευε την ιστορία αυτή στο μυαλό του εδώ και 30 χρόνια].

Στην εισαγωγή του βιβλίου, την οποία υπογράφει με το όνομα Μίνα Μίγκερ, διαβάζουμε «λόγια» του ίδιου του Ορχάν Παμούκ. Αρχίζει το 911 σελίδων βιβλίο του, «Αυτό είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα και συνάμα ένα βιβλίο ιστορικό γραμμένο σαν μυθιστόρημα».

Ένα ατμόπλοιο αναχωρεί από την Ισταμπούλ το 1901 με προορισμό την Αλεξάνδρεια. Αν ταξίδευε τέσσερις μέρες προς το νότο, περνούσε το νησί της Ρόδου και ταξίδευε άλλη μισή μέρα με κατεύθυνση την Αλεξάνδρεια οι επιβάτες θα έβλεπαν από μακριά το πανέμορφο – φανταστικό - νησί Μίνγκερ, ένα «σμαράγδι από ροδαλή πέτρα, όπως το περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα». Ένα ειδυλλιακό νησί, τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου ζουν Έλληνες, Τούρκοι, Λεβαντίνοι, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι.

Εκεί με απίστευτα συναρπαστική αφήγηση διαβάζουμε, βλέπουμε, ακούμε και σχεδόν μυρίζουμε την ομορφιά του νησιού, την ιστορία του και κυρίως τη θανατερή μοναξιά του την περίοδο της πανδημίας πανούκλας, τότε που πέθαιναν εκατοντάδες κάτοικοι του νησιού, Ρωμιοί – αν και οι πιο πλούσιοι από αυτούς το είχαν εγκαταλείψει στην αρχή της πανδημίας, τραβώντας προς Κρήτη, Θεσσαλονίκη ή Σμύρνη- Τούρκοι και Μιγκεριανοί.

Πρωταγωνιστής εκτός σκηνής ο Αμπντούλχαμίτ Β΄ (1842-1918) ο σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την εποχή που οι Δυτικοί την περιγράφουν ως «ο Μέγας Ασθενής», ο οποίος είχε μεγάλη αγάπη για τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Κόναν Ντόυλ με τον Σέρλοκ Χόλμς, και παίζει παιχνίδια για δικούς του φόνους που είναι δύσκολο να διαλευκανθούν.

Ένα πολυεπίπεδο έργο, όπου η Ιστορία εμπλέκεται με τη μυθοπλασία.

Ιστορία: Ο Αμπντούλ Χαμιντ Β΄έχει αποκλείσει στο παλάτι Γιλντίζ τον πρώην σουλτάνο και αδερφό του Μουράτ τον Ε΄. Μία κόρη του οποίου, κεντρικό πρόσωπο στην ιστορία του Παμούκ, βγαίνει από την απομόνωση μετά από 20 χρόνια για να την παντρέψει ο σουλτάνος με τον διάσημο γιατρό Νουρί πασά.

Μυθοπλασία: Ακολουθούμε το αγαπημένο ζευγάρι στο ταξίδι του για την Κίνα που όμως κάνει μια πολύχρονη στάση στο νησί Μίνγκερ! Ο σουλτάνος αναθέτει στον γιατρό Νουρί να διαλευκάνει ένα φόνο, όμως η πανδημία της πανούκλας εξαπλώνεται στο νησί..

 

Μερικούς μήνες μετά την έκδοση του καινούριου αυτού βιβλίου του Ορχάν Παμούκ, ασκήθηκε δίωξη κατά του συγγραφέα με την κατηγορία της προσβολής του Κεμάλ Ατατούρκ και της τουρκικής σημαίας.

Είναι επειδή με αφορμή την πανδημία ο Παμούκ αναπαριστά την πορεία που διένυσε η Τουρκική Δημοκρατία όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ, που είναι ο Λοχαγός Κιαμίλ του βιβλίου, κήρυξε την ανεξαρτησία της Τουρκίας από τον Σουλτάνο;

Σίγουρα ο Ορχάν Παμούκ αναφέρεται μέσα από την μυθοπλασία του στις περιπέτειες που είχε να αντιμετωπίσει η χώρα του από το 1920 μέχρι σήμερα για να εδραιώσει τη Δημοκρατία.

Αναφερόμενος στο σήμερα, γράφει: « Όταν το 2008 η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε υποψήφια για ένταξη χώρα το Μίνγκερ, έγινε δυσκολότερο για το κράτος να φιμώσει όχι μόνο τους μετριοπαθείς σαν εμένα, αλλά και πολλούς από τους αντιφρονούντες που είχε ρίξει στις φυλακές, τους αριστερούς ή όσους σχολίαζαν αρνητικά την εγκληματική αρπαγή των περιουσιών που ανήκαν στα τουρκικά και ρωμαίικα ευαγή ιδρύματα.

» Όταν έπειτα από επιστολές διαμαρτυρίας που έγραψα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και χάρη στη βοήθεια από «φιλελεύθερους υπουργούς φιλικών οικογενειών – στη χώρα μου ο ισχυρός φίλος είναι πάντα η καλύτερη ασπίδα προστασίας – επιτέλους απέκτησα καινούριο μιγκεριανό διαβατήριο, πήρα το πρώτο αεροπλάνο για το νησί και κατάλαβα αμέσως μόλις βγήκα από το αεροδρόμιο «Διοικητής Κιαμίλ» ότι μυστικοί αστυνομικοί θα παρακολουθούν κάθε βήμα μου…»

Ο συγγραφέας αναδεικνύει επίσης τις μορφωτικές και οικονομικές διαφορές ανάμεσα στον μουσουλμανικό και χριστιανικό πληθυσμό. Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι κάτοικοι του νησιού ακολουθούσαν τις συμβουλές των θρησκευτικών ηγετών τους και όχι τις οδηγίες για την καραντίνα, κουνώντας τα προσευχοχάρτια που μοίραζε ο Χότζας! ( αυτό κάτι μου θυμίζει). Ενώ η πλειοψηφία των χριστιανών συμμορφώνονταν με τις οδηγίες των γιατρών. Αλλά και οι ανώτεροι Οθωμανοί διοικητικοί υπάλληλοι  δεν υποστήριζαν την ανερχόμενη αστική τάξη των χριστιανών που ήταν υπέρμαχοι της ισότητας, της ελευθερίας και της τεχνολογικής προόδου.

Σε συνέντευξή του στην Καθημερινή ο Ορχάν Παμούκ δηλώνει: « Το κυβερνών κόμμα, το κόμμα του Ερντογάν, εξυμνεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εξυμνεί τις νίκες της επί των χριστιανών, την πρώιμη ιστορία της, το πώς οι Οθωμανού κυριαρχούσαν στα Βαλκάνια και σε Ευρωπαϊκά εδάφη, κατακτώντας κάθε μέρα κι ένα καινούριο χριστιανικό κράτος. Η απάντησή μου είναι ότι και μένα μου αρέσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά όχι όπως στον Ερντογάν. Όχι με αυτόν τον μιλιταριστικό, εθνικιστικό τρόπο. Μου αρέσει η ρομαντική ατμόσφαιρα που μου προσφέρει η Οθωμανική εικονογραφία, αλλά στο μυθιστόρημα γράφω και για τις ήττες της αυτοκρατορίας, για τη διάλυση του γραφειοκρατικού συστήματός της, για το πώς οι Οθωμανοί διώχτηκαν από τα νησιά, τις επαρχίες και τις περιοχές που έχασαν, όπως τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σερβία, την Ελλάδα ή κάποιες αραβικές χώρες. Αντί να εξυμνώ την επιθετικότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θέλω να γράψω για τη μελαγχολική διάλυσή της».

Όπως και να το δει κανείς, οι «Νύχτες Πανούκλας» είναι ένα αριστουργηματικό λογοτεχνικό έργο και ο Ορχάν Παμούκ ένας σπουδαίος σύγχρονος συγγραφέας.